Μετά την Άλωση της Κων/πολης και την παρακμή των πόλεων, το Πατριαρχείο κατήργησε την αρχιεπισκοπή Κίου, η περιοχή υπήχθη στην Μητρόπολη Νίκαιας, της οποίας η έδρα ήταν η Κίος. Ο Μητροπολίτης της Νικαίας απέκτησε ισχύ και πανίσχυρος έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην εκλογή του Πατριάρχου και την αντιμετώπιση πολλών ζητημάτων. (Κατά την έναρξη της Επανάστασης του 1821 η Κίος διέθετε πέντε ενορίες, η Νίκαια μία και δεκαέξι τα διάφορα χριστιανικά χωριά της περιοχής).
Το 1461 έχουμε την Άλωση της Τραπεζούντας. Ανοίγει ο δρόμος στην εκστρατεία για την τουρκική κατάκτηση και του εσωτερικού του Πόντου. Μόνα αδούλωτα κέντρα: Τα μεγάλα ιστορικά μοναστήρια του Πόντου: Παναγία Σουμελά, Άγιος Ιωάννης Βαζελώνος, Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα, τα οποία ασκούν το πνευματικό τους έργο και εξακτινώνουν τη σωτήρια και λυτρωτική ακτινοβολία τους στους γύρω οικισμούς, σε μια έκταση που φτάνει μέχρι και την Τιφλίδα.
Το β΄μισό του 15ου – 16ου αι. ερημώνεται ο παραλιακός Πόντος από το ελληνικό – χριστιανικό του στοιχείο, το οποίο μπροστά στον κίνδυνο της εξόντωσης και του εκτουρκισμού, καταφεύγει στον Καύκασο ή στις περιοχές των Μοναστηριών για να σώσει την Πίστη και το Γένος. Είναι όμως βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος από τον παραλιακό Ελληνισμό διέρρευσε προς το μουσουλμανισμό και τον πλήρη εκτουρκισμό ήδη από αυτή την περίοδο.
Στον 17ο αι. έχουμε τα εξής γεγονότα:
Α) Έξαρση των εξισλαμισμών και των εκτουρκισμών. Το ελληνικό στοιχείο τελεί υπό απειλή και υπό ανελέητο διωγμό. Τέσσερις Πατριάρχες πεθαίνουν με μαρτυρικό θάνατο αυτή την περίοδο: Κύριλλος Λούκαρης (1638), Κονταρής (1639), Παρθένιος Β΄ (1653), Παρθένιος Γ΄ (1657). Εξάλλου, ο Πόντος λεηλατείται από τις ληστρικές συμμορίες των Κιρκασίων και των Λαζών, οι οποίοι «αλωνίζουν» ανεξέλεγκτα όλη την έκταση, από τα ανατολικά της Τραπεζούντας μέχρι την Οινόη και τη Θεμίσκειρα (Τσαρτσαμπάς). Παράλληλα, οι τοπικοί πασάδες (τερεμπέηδες) προβαίνουν σε παντός είδους αυθαιρεσίες εις βάρος των Χριστιανών, χωρίς το φόβο του ελέγχου και της τιμωρίας. Λειτουργούν με προσωπικούς, και μόνο, νόμους.
Β) Η παραπάνω αφόρητη κατάσταση οδήγησε στη γένεση της αποκρυφίας, του κρυπτοχριστιανισμού που ιδιαίτερα στον πόντο, πήρε μαζικές διαστάσεις, κυρίως στις επαρχίες Τραπεζούντας και Αργυρούπολης. Έτσι, ο κρυπτοχριστιανισμός λειτούργησε ως τρίτη διέξοδος σωτηρίας, μετά την καταφυγή στον Καύκασο και στις περιοχές των Μεγάλων Μοναστηριών.
Γ) Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας οδήγησε στην οικονομική και πνευματική άνθιση της επαρχίας Αργυρούπολης.
Δ) Μαζικός εξισλαμισμός των περιοχών Τόνιας (12.000 άτ.), Όφη (60.000 άτ.).
Ε) 1682: Ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας από το Σεβαστό Κυμινήτη. Ανοίγει ο δρόμος για την εκπαιδευτική και πνευματική ανάπτυξη του Πόντου.
Το 1774 έχουμε τη Συνθήκη Καϊναρτζή, το 1792 τη Συνθήκη Ιασίου. Η Ρωσία, προστάτιδα των χριστιανών της Τουρκίας, προσέλκυε συχνά μεταναστευτικά ρεύματα από όλο τον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό και κυρίως από τον Πόντο. Τότε ιδρύεται και η Οδησσός (1789) και το 1814 την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό της Ρωσίας.
Το 1821 έχουμε την Ελληνική Επανάσταση στην οποία συμμετέχουν και οι Πόντιοι από την πρώτη στιγμή (Ιερός Λόχος).
Το 1829 γίνεται η Συνθήκη Ανδριανούπολης (μεταξύ Τουρκίας-Ρωσίας), μετά τον Α΄ Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Οι Ρώσοι αποχωρούν από τον Ανατολικό Πόντο και την περιοχή Αργυρούπολης, ακολουθούμενοι από 2.000 περίπου οικογένειες χριστιανών, οι οποίοι για να αποφύγουν τη εκδικητική μανία των Τούρκων, αναζητούν καταφύγιο στον Καύκασο, ενισχύοντας σημαντικά τους εκεί ελληνικούς οικισμούς.
Από το 1809-1839 οι μεταρρυθμίσεις του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ καταφέρνουν βαρύ πλήγμα στα γενιτσαρικά σώματα.
Το 1839 ο Σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ (1839-1861) εκδίδει το μεταρρυθμιστικό Διάταγμα «Χάτι Σερίφ» (Τανζιμάτ), το οποίο, πλην των άλλων, θεσμοθετεί την ισονομία ραγιάδων και αγάδων, καθώς και την θρησκευτική τους ελευθερία, βελτιώνοντας έτσι την κατάσταση των χριστιανών υπηκόων. Στα σχολεία συνέχισε πάλι να διδάσκεται το πνεύμα της αρχαίας Ελλάδας, χώρας κατ’ εξοχή πολιτισμού και ελευθερίας. Όλες οι θρησκευτικές εκδηλώσεις και γιορτές (Ανάσταση, Θεοφάνεια, πανηγύρεις), οι σχολικές εορτές των Τριών Ιεραρχών, οι διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις όπως, γάμοι, βαπτίσεις, Αποκριές, γίνονταν κανονικά με πλήρη ελευθερία. Όλα ήταν τόσο αγαπητά και από τον απλό τουρκικό λαό, ώστε με τυφλή πίστη συμμετείχαν και πολλές φορές προσκυνούσαν τους εορτάζοντες θαυματουργούς αγίους. Το εμπόριο αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο τουρκικός πληθυσμός ήταν οικονομικά εξαρτημένος από τον ελληνικό πληθυσμό.
Το 1849 ιδρύεται το ελληνικό Προξενείο στην Τραπεζούντα. πρώτος Υποπρόξενος ο Παπαθύμνιος. Παρατηρείται στροφή του ενδιαφέροντος του ελληνικού κράτους προς τον παρευξείνιο ανατολικό και νότιο Ελληνισμό.
Από 1853-56 γίνεται ο Κριμαϊκός Πόλεμος. Η Ρωσία αντιμετωπίζει στην περιοχή της Σεβαστούπολης τις δυνάμεις Αγγλίας, Γαλλίας, Τουρκίας και Πεδεμοντίου. Οι Ρώσοι νικιούνται, παρά τη συμμετοχή και ενός τάγματος από Έλληνες εθελοντές της Κριμαίας. Ο πόλεμος θεωρήθηκε ευκαιρία από την ελληνική κυβέρνηση για το ξέσπασμα απελευθερωτικών επαναστάσεων στις αδούλωτες περιοχές, αλλά οι τούρκοι τις κατέπνιξαν με τη βοήθεια των Αγγλογάλλων.
Το 1856 σύμφωνα με την ε΄ έκδοση του «Χάτι Χουμαγιούν» (Λαμπρή Γραφή) αναγνωρίζονται τα παλιά προνόμια και παρέχονται θρησκευτικές και πολιτικές ελευθερίες στους χριστιανούς.
Στα έτη 1857-1865 γίνονται μαζικές κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών για τη φανέρωση τους. Αναγνωρίζονται κάπου 25.000 άτομα ως κρυπτοχριστιανοί.
Στα έτη 1865-1877 τα τουρκικά αντίποινα στις κινητοποιήσεις των κρυπτοχριστιανών του Πόντου εξωθούν χιλιάδες χριστιανών (κρυφών και φανερών) στην αναγκαστική έξοδο και καταφυγή σε Καύκασο και Ν. Ρωσία.
Το 1877-1878 γίνεται ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος – Συνθήκη Αγ. Στεφάνου. Ανοίγει η φάση των μαζικών κινητοποιήσεων ελληνικών πληθυσμών από τον Πόντο προς τις περιοχές Καρς, Αρδαχάν και Βατούμ, οι οποίες περιέρχονται στην επικράτεια της τσαρικής Ρωσίας.
Το 1878, στο Συνέδριο του Βερολίνου, η Τουρκία αναγκάζεται να παραχωρήσει στη Ρωσία τις περιοχές Βατούμ, Καρς και Αρδαχάν. Η νέα αυτή κατάσταση δρομολογεί τα συχνότερα και πυκνότερα μεταναστευτικά ρεύματα από περιοχές του ανατολικού Πόντου προς εγγύτερες αυτές ρωσοκρατούμενες περιοχές.
Το 1890-91 (τέλος Α’ παγκοσμίου Πολέμου) υπολογίζονται σε πάνω από 200.000 οι Έλληνες του Πόντου που κατέφυγαν στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου, Καρς, Βατούμ και Αρδαχάν.
Το 1889 γίνεται η Α’ Γενοκτονία των Αρμενίων, το 1897 ξεσπά η Κρητική Επανάσταση, γίνεται ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος και η Συνθήκη της Κων/πόλως.
Στη συνέχεια ο Μακεδονικός αγώνας από το 1904 μέχρι το 1908.
Από το 1908 έως το 1912, οι διωγμοί στον Πόντο γίνονται προσεγμένα και μεμονωμένα (δολοφονίες – δημεύσεις περουσιών) για να ην αποκαλυφθεί το πρόσωπο της Νέας Τουρκίας. Με την ανακήρυξη του Συντάγματος το 1908, όλοι πανηγύριζαν για την εξαγγελλόμενη ισότητα και ελευθερία μεταξύ όλων των υπηκόων της τουρκικής επικράτειας, ασχέτως εθνικότητας και θρησκείας. Δυστυχώς η εμφάνιση των Νεότουρκων, οπαδών του φανατικού Κεμάλ, σήμανε την αρχή της καταστροφής. Άρχισε η γενική επιστράτευση των μη μουσουλμάνων και ο συστηματικός διωγμός των Ελλήνων και Αρμενίων δεν έλειψε φυσικά, ούτε οι μεμονωμένες πιέσεις, διώξεις, συλλήψεις, κατηγορίες εναντίον εντίμων κατοίκων της Κίου. Φοβερότερη ήταν η εξόντωση με τα τάγματα εργασίας, τα αποκαλούμενα «αμελέ ταμπουρού», αγριότερα ίσως και από τα φασιστικά στρατόπεδα συγκεντρώσεων.
Κατά την περίοδο από 1912 έως 1914 επιτείνονται οι αθρόοι διωγμοί και οι μαζικές απελάσεις στην Ελλάδα ολόκληρων ελληνικών πληθυσμών από Θράκη και Μ.Ασία, με την πρόφαση ότι έχουν καταληφθεί από την Ελλάδα τα νησιά Λέσβος και Χίος. Υπολογίζονται σε πάνω από 150.000 οι εκδιωγμένοι Έλληνες σ’ αυτή την περίοδο.
Το 1913 ο Γερμανός στρατηγός Φον Σάντερς αναλαμβάνει την οργάνωση του τουρκικού στρατού.
Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918), η περίοδος σημαδεύεται από θηριώδεις καταστροφές των ελληνικών πληθυσμών με αθρόες σφαγές, διώξεις και πυρπολήσεις ολόκληρων πόλεων και χωριών. Κάπου 85.000 Έλληνες του Πόντου κατέφυγαν στον Καύκασο και στη Ν. Ρωσία.
Το 1914 έχουμε και την είσοδο της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από το 1914 έως το 1922 δημιουργείται και αναπτύσσεται το αντάρτικο κίνημα του Πόντου ως αντιδύναμη στους διωγμούς και στη Γενοκτονία.
Το 1915 γίνεται η Β΄ γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους και το 1916-18 η κατάληψη και η κατοχή της Τραπεζούντας από τους Ρώσους.
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η Τουρκία στο πλευρό της Γερμανίας, συνέχισε τις διώξεις, σφαγές και λεηλασίες του ελληνικού στοιχείου. Οι Κιώτες στην Ιωνία οργανώθηκαν για την αυτοάμυνα τους, εξοπλίζοντας τους περίφημους «νταήδες» τους με όπλα, αγορασμένα με χρήματα συγκεντρωμένα από τα εκκλησιαστικά ταμεία και την Φιλόπτωχο αδελφότητα.
Με το τέλος του πολέμου οι σύμμαχοι και η Ελλάδα εισήλθαν στην Κων/πολη. Στην Κίο και στην γύρω περιοχή, επειδή δρούσαν Τούρκοι αντάρτες, τσέτες, με την βοήθεια του Αγγλικού στόλου, εκδιώχθηκαν και η Κίος παραδόθηκε στον ελληνικό στρατό στις 25 Ιουλίου 1920, με Διοικητή τον Συνταγματάρχη Δ. Σαμαρτζή. Η υποδοχή ήταν μεγαλειώδης και ενθουσιώδης, όλος ο λαός με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Νίκαιας και αργότερα Οικουμενικό Πατριάρχη Βασίλειο Γ΄ και τον Δήμαρχο Α. Πινάτση, υποδέχτηκαν τον ελληνικό στρατό, ψάλλοντες όλοι αντί άλλου το «Χριστός Ανέστη».
Δυστυχώς ο εθνικός διχασμός και ο συμμαχικός εμπαιγμός οδήγησαν στην αποτυχία της ενδοξότατης εκστρατείας του στρατού μας στην Μ. Ασία και την εθνική συμφορά. Έγινε κάποια προσπάθεια αυτονόμησης της παραλιακής ζώνης με σκοπό να διασωθούν οι κάτοικοι και να μην ξεριζωθούν από τις εστίες τους. Η τότε Σοβιετική Ένωση προσφέρθηκε να μεσολαβήσει ανάμεσα στην Ελλάδα και Τουρκία, αλλά δυστυχώς η Βασιλική Κυβέρνηση της υποτέλειας απαξίωσε και να απαντήσει στη Ρωσική μεσολάβηση. Άδικα ξεκίνησε η «Άμυνα» τόσο στη Σμύρνη όσο και σε κάθε πόλη της Μικρασίας. Στην Κίο έγινε μεγάλη συγκέντρωση με συμμετοχή και τούρκικων κατοίκων των πέριξ χωριών που χαιρετούσαν την αυτονομία της Μικρασίας.
Τα σχέδια όμως των συμμάχων ήταν άλλα. Η μυρωδιά των πετρελαίων της Μοσούλης και της Μεσοποταμίας τους ανάγκαζαν να προχωρήσουν σε μοίρασμα των εδαφών που δεν τους ανήκαν χωρίς να λογαριάζουν το δικαίωμα τους για ανεξαρτησία, αυτοδιάθεση και ακεραιότητα. Σύμφωνα με την απογραφή του 1912 στην Μ. Ασία σε σύνολο 10.755.774 κατοίκων ζούσαν 2.522.151 Έλληνες. Το δικαίωμα διατήρησης της δικής τους εθνικής ζωής δεν το σεβάστηκε κανείς από τους μεγάλους που διακήρυτταν σε διεθνείς συναντήσεις, ότι τάχα προστατεύουν τα μικρά και αδύναμα έθνη. Ήδη οι ίδιοι οι Γερμανοί οργάνωσαν τα περίφημα πογκρόμ εναντίον του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Η επίθεση του Κεμάλ, ενισχυμένου τώρα από τους συμμάχους αλλά και από τους μπολσεβίκους ήταν σφοδρότατη και οργανωμένη.Μάταια ο εγκαταλειμμένος από τους συμμάχους ελληνικός στρατός πότιζε με αίμα τα «δικά μας χώματα». Στρατιωτικοί υποτομείς δέχτηκαν επιθέσεις και οι ελληνικοί πληθυσμοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα μέρη τους, να στοιβαχτούν στην παραλία και να περιμένουν την άφιξη πλοίων. Γαλλικά πλοία στο λιμάνι των Μουδανίων, εμπόδιζαν με τους ισχυρότερους ασυρμάτους τους την επαφή του αντιτορπιλικού «Πάνθηρα» με τον «Αβέρωφ» που βρισκόταν στην Κων/πολη. Όταν τελικά έφθασαν φορτηγά πλοία, έγινε η επιβίβαση των προσφύγων, οι οποίοι με βαριά καρδιά άφησαν πίσω τους την γλυκύτατη πατρίδα τους, τους αγώνες, τις θυσίες, τους τάφους των προγόνων τους, τις περιουσίες τους.
Από το 1919 έως το 1922 αρχίζει η Κεμαλική περίοδος, κατά την οποία οι διωγμοί γίνονται περισσότερο εξοντωτικοί και θηριώδεις.Στην περιοχή του Πόντου εξοντώθηκαν 353.000 άτομα. Η Κεμαλική περίοδος σημαδεύεται κυρίως απ΄ τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, γνωστού όντως ότι αυτή την περίοδο (1919-1922) ο Ελληνισμός της ζώνης της Σμύρνης και της Θράκης προστατεύεται από την επίσημη ελληνική παρουσία.
Ύστερα από το 1ο Παμποντιακό Συνέδριο της Μασσαλίας (Φεβρ. 1918), με Πρόεδρο τον Κων/νο Κων/νίδη, μπαίνουν οι βάσεις και δρομολογούνται οι ενέργειες για την αναγνώριση της Δημοκρατίας του Πόντου, μέσα στα πλαίσια της διακήρυξης των Μεγάλων της εποχής «περί αυτοδιαθέσεως των λαών». Έτσι, το Μάρτιο του 1919 συγκροτείται στο Βατούμ το Εθνικό Συμβούλιο του Πόντου, η άτυπη δηλ. και εξόριστη κυβέρνηση, με επίσημο δημοσιογραφικό όργανο την εφημερίδα «Ελεύθερος Πόντος». Ταυτόχρονα συγκροτήθηκε και η Εθνοσυνέλευση του Πόντου από 60 εκλεγμένα μέλη, τα οποία εκπροσωπούσαν τον οργανωμένο Ποντιακό Ελληνισμό της Ν. Ρωσίας και του Καυκάσου, αλλά και τον Ελληνισμό των έξι (6) μητροπολιτικών επαρχιών του Πόντου (Κολωνίας, Χαλδείας, Ροδοπόλεως, Τραπεζούντος, Νεοκαισαρείας, Αμάσειας). Τελικά, το κίνημα για την ανεξαρτησία του Πόντου έμεινε ως όραμα και πολιτικός σχεδιασμός. Δεν προωθήθηκε στην πράξη, γιατί αυτή ήταν η βούληση των Μεγάλων.
Τον Μάϊο του 1919 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1922 έχουμε την Μικρασιατική εκστρατεία, όπου την 2/15 Μαΐου 1919 έχουμε την αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και την απελευθέρωσή της.
Τον Αύγουστο του 1922 έγινε η ήττα του ελληνικού στρατού στο Σαγγάριο και η Μικρασιατική καταστροφή. Η προσπάθεια του ελληνικού κράτους να θέσει τη δυτική Μ. Ασία υπό ελληνικό έλεγχο είχε άδοξη κατάληξη. Το ίδιο συνέβηκε και με την προσπάθεια να δημιουργηθεί Ποντο-Αρμενικό κράτος βάση της Συνθήκης των Σεβρών. Την ίδια περίοδο συνέβησαν τα γεγονότα τα οποία οι Αρμένιοι και οι Πόντιοι χαρακτηρίζουν ως γενοκτονία και η καταστροφή της Σμύρνης.
Με νόμο που εκδίδει η ελληνική κυβέρνηση στις 28/7/1922 (2870/22) απαγορεύει την έξοδο του ελληνικού πληθυσμού από την Ιωνία. Το νομοθέτημα αυτό προβλέπει αυστηρές ποινές, πειθαρχικές και χρηματικές, στην περίπτωση σύλληψης πλοίων που μεταφέρουν πληθυσμό. Η απαγόρευση αυτή θεσπίζεται παρ’ όλο που η εκκένωση της Μικράς Ασίας, πολύ καιρό πριν, είχε αρχίσει να συζητιέται σοβαρά στα ανώτερα κυβερνητικά στρατιωτικά κλιμάκια (περ. «Αιολικά γράμματα, Αθήνα, τεύχ. 69, σελ. 237).
Στις 26/8/1922 σπάει το ελληνικό μέτωπο στο Αφιόν Καραχισάρ, μετά από Τουρκική επίθεση ο ελληνικός στρατός διαλύεται μέσα σε λίγες μέρες. Δεν υπάρχει κανένα ελληνικό σχέδιο άμυνας. Η κατάρρευση του μετώπου είναι έργο της αποσύνθεσης που είχε προκαλέσει στο στράτευμα η πολιτική της βασιλικής παράταξης. Στις 9 Σεπτεμβρίου ο Κεμαλικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Μέχρι την τελευταία στιγμή οι ελληνικές αρχές της Σμύρνης εκδίδουν διαταγές που απαγορεύουν στον ελληνικό πληθυσμό να επιβιβαστεί στα πλοία.
Ο ελληνικός λαός της Μ. Ασίας εξοντώνεται από τον τουρκικό στρατό. Ο ιμπεριαλισμός του Κεμάλ δοξάζεται πάνω στις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρών Ελλήνων της Ιωνίας και του Πόντου. Στις 20/9/1922 οι «σύμμαχοι» υποχρεώνουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει την Ανατολική Θράκη με τη συνθήκη των Μουδανιών και να την παραδώσει στους Τούρκους. Τριακόσιες χιλιάδες Έλληνες από την Αν. Θράκη ακολουθούν τον ελληνικό στρατό στην αποχώρησή του.
Με την Συνθήκη της Λωζάνης (30/1/1923, ομώνυμη συνθήκη για την ανταλλαγή των ελληνο-τουρκικών πληθυσμών) σφραγίστηκε η καταστροφή του Χριστιανισμού της Μ. Ασίας. Οι Χριστιανοί μέχρι εκείνη την περίοδο αποτελούσαν το 10% του πληθυσμού της Μ. Ασίας.
Πηγή: http://tsoktouridou.blogspot.gr/
