ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΠΕΡΓΑΜΟΣ
Ήταν μια αρχαια πόλη της Δυτικής Μ.Ασίας που έγινε ξακουστή από την δυναστεία των Ατταλιδών που κυβερνησαν το Βασίλειο της Περγάμου τα Ελληνιστικά χρόνια ως την έλευση των Ρωμαίων.
Στην σημερινή ανάρτηση θα αναφερθούμε στην πόλη που αναγκαστικά εγκατέλειψαν οι Έλληνες κάτοικοι μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 ,αλλά και κατά το διάστημα που μεσολάβησε από την έναρξη των διώξεων των Ελλήνων και όχι μόνον, στις αρχές του 20ου αιώνα, έως την ανταλλαγή.των πληθυσμών με την συνθήκη της Λωζάνης.
Για την αρχαια Πέργαμο που σβήστηκε από τον χάρτη στις αρχές του 15ου αιώνα μετά από την κατάληψη και της καταστροφή της πόλης από τον Ταμερλάνο. θα αναφερθούμε στην επόμενη ανάρτηση, ,θα δώσουμε όμως στην παρούσα δημοσίευση περιληπτικά, στοιχεία για την τότε ιστορία σαν πρόγευση του απώτερου παρελθόντος
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Το Πέργαμον (ή η Πέργαμος), σημερινή πόλη Bergama, έχει χτιστεί στις όχθες του ποταμού Κάικου (σημερινού Bakır ή Bergama Çay), σε απόσταση περίπου 28 χλμ. από τις εκβολές του
Η ίδια η πόλη του Περγάμου είναι χτισμένη πάνω σε ένα ύψωμα ύψους 335 μ.,μερικά χιλιομετρα από την ακτή του Αιγαίου, απέναντι από την Μυτιλήνη ,105 χλμ. Βόρεια από την Σμύρνη.και 60 χλμ. Νότια από το Αϊβαλί.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Όπως έχουμε προαναφέρει τον 15ο αιώνα η πόλη καταστράφηκε από φοβερό και τρομερό Ταμερλάνο στις αρχές του 15ου αιώνα..Έκτοτε κανείς δεν ξέρει πόσοι κάτοικοι της πόλης επέζησαν και που κατέληξαν
Κάποια στιγμή για ένα αιώνα αργότερα υπάρχουν πληροφοριες ότι δημιουργήθηκε Ελληνική κοινότητα Χριστιανών ορθοδόξων που κατά βάση μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και είχαν κοινά ήθη και έθιμα.
Ο χώρος που εγκαταστάθηκαν βρισκόταν στο αρχαίο κάστρο, οι Τούρκο το αποκαλούσαν Kale mahallesi (Μαχαλά του Κάστρου ) Βόρεια από τον ποταμό Σελινούντα .
Η είσοδος στη συνοικία γινόταν από τα «ταμπάκικα», στη γέφυρα του Σελινούντα ποταμού, κοντά στη σήραγγα, πάνω στην οποία, στα Ρωμαϊκά χρόνια (2ος αιώνας μ.Χ), κατασκευάστηκε το μεγαλοπρεπές συγκρότημα των Αιγυπτίων θεών. Στον ίδιο Μαχαλά κατοικούσαν και οι λίγοι Αρμένιοι.
Ήταν ο Ελληνική συνοικία που υπήρχε μέχρι και το 1922
Το 1675 απαριθμούσε 3.000 κατοίκους εκ των οποίων μόνο 100 ήταν Έλληνες.
Η σύγχρονη οργάνωση της Κοινότητας των Ρωμιών της Περγάμου εμφανίζεται ταυτόχρονα με την οικονομική άνθηση της Κοινότητας, μετά το 1820 και την επιδημία της πανούκλας που έβγαλε τον πληθυσμό στην ύπαιθρο.
Σε αυτό συνετέλεσε μια ισχυρή οικογένεια Ελλήνων της περιοχής, η οικογένεια Καραοσμάνογλου που μέλη της όντας πρόεδροι της χριστιανικής κοινότητος συμμετείχαν στην δημογεροντία. Στην δημογεροντία εκλεγόταν από ολιγάριθμη ομάδα πλουσίων Ρωμιών. οι οποίοι και στην ουσία διοικούσαν το Ελληνικό στοιχείο.
Ο αριθμός των Ελλήνων αυξήθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα από Χιώτες, Μυτιληνιούς, Πελοποννήσιους, Μακεδόνες και Ηπειρώτες.
Έτσι το 1914 ο πληθυσμός της πόλης ανερχόταν σε 19.000 από τους οποίους οι Έλληνες ήταν 8.000 υπήρχαν δε 300 Αρμένιοι και 700 Εβραίοι,.ο πληθυσμός των Μουσουλμάνων κατοίκων της , ήταν 10.000
Τον ίδιο χρόνο, το 1914 ο αριθμός των κατοίκων στην γύρω περιοχή ( επαρχία της Περγάμου ) ήταν 70.000 περίπου κατοίκους, εκ των οποίων 24.000 Έλληνες ( υπήρχαν 33 κοινότητες ελληνορθόδοξων με 23 ενοριακούς ναούς και 31 ιερείς ) , 1.500 Αρμένιοι, 800 Εβραίοι και οι υπόλοιποι Τούρκοι
.Το 1919 υπάρχουν πληροφοριες ότι οι Έλληνες ανερχόταν στην πόλη σε 6000 είχαν προηγηθεί διώξεις στο διάστημα 1914 -1919 ο πληθυσμός είχε μειωθεί αισθητά ως προς τους Έλληνες και τους Αρμένιους σε σχέση με το 1914 ,με την κατάληψη της πόλης από τον Ελληνικό στρατό πολλοί επανήλθαν.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Την ονομασία Πέργαμος φέρει η πόλη από την αρχαία εποχή,
Με την εμφάνιση των Οθωμανών η ονομασία δεν άλλαξε και με μια μικρή παραφθορά ακόμη και σήμερα λέγεται Bergama.
Κατά μια εκδοχή το όνομα της το πήρε από τον γιο του Νεοπτόλεμου και της Ανδρομάχης τον Πέργαμο. Ο Νεοπτόλεμος ήταν πρόσωπο της Ελληνικής Μυθολογίας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν γιος του ένδοξου Αχιλλέα που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο.
Κατά μια άλλη εκδοχή και την ισχυρότερη , το όνομα Πέργαμος σημαίνει ”ισχυρό φρούριο” προέρχεται από την Πέργκα ( γη, πηλός), στη γλώσσα των Χετταίων που προϋπήρχαν στην περιοχή.σημαίνει και «υψηλός οικισμός »
.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ ΕΩΣ ΤΟ 1401 μ.Χ.
Για την αρχαια Πέργαμο ,τα μνημεία της και την ιστορία της θα μας δοθεί η ευκαιρια να μιλήσουμε στην επόμενη δημοσίευση μια και έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον
Εν συντομία έχει ως εξής :
Αρχικά πιστευόταν ότι η πόλη δημιουργήθηκε από τον Ασκληπιό και από Επιδαύριους αποίκους.
Αν η εκδοχή του ονόματος Πέργαμος ισχύει ότι το πήρε από τον γιο του Νεοπτόλεμου η πόλη υπήρχε από τον 12 αιώνα π.Χ.
Η ιστορία της πόλης όμως ουσιαστικά αρχίζει το 301 π.χ όταν ο Λυσίμαχος, ένας από τους επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου εγκαταστάθηκε σε αυτή και την ανέδειξε.,
. Το 282 π.χ όμως ο Φιλέταιρος το οποίο όρισε διοικητή αποστάτησε και σφετερίστηκε τα χρήματα ιδρύοντας ανεξάρτητο κράτος, το οποίο κυβέρνησαν από τότε οι απόγονοι του οι λεγόμενοι ” Ατταλίδες.”
Πρώτος τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ευμένης Α΄ (263-241 π.χ) και αυτόν ο Άτταλος Α΄ ( 241-197 π.χ).
Επί του διαδόχου του Αττάλου, Ευμένους Β΄ (197-159 π.χ) το βασίλειο της Περγάμου φτάνει στη μέγιστη ακμή του και εκτείνεται από τη θάλασσα του Μαρμαρά ως τα όρη του Ταύρου
Ο Άτταλος Β΄ διαδέχθηκε τον Ευμένη και επί των ημερών του η πόλη καταλήφθηκε από τον βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία Β΄, .
Η παρακμή της Περγάμου αρχίζει επί εποχής του γιου του Αττάλου Β΄, Αττάλου Γ΄ ο οποίος μετά το θάνατό του όρισε ως κληρονόμους του κράτους του, τους Ρωμαίους.
Από τότε το βασίλειο της Περγάμου κατέστη οριστικά ρωμαϊκή επαρχία συνεχίζοντας την ανάπτυξή του.
Μάλιστα, τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο πληθυσμός της πόλης απαριθμούσε 120.000 κατοίκους.
Για δυο αιώνες η πόλη έχασε την προηγούμενη δύναμη της αλλά κατά τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια η πόλη ανέκτησε πολλά από τα στοιχεία της παλαιότερης οικονομικής και πνευματικής ακτινοβολίας της.
Η Πέργαμος ήταν έδρα επισκόπου και είχε υψηλού επιπέδου ανώτερες σχολές, ιδιαίτερα της ιατρικής, ..
Το 716 μ.χ καταστρέφεται από τους Άραβες ενώ μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204), εντάσσεται στην αυτοκρατορία της Νίκαιας.
Τέλος το έτος 1310 μ.χ η πόλη καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Το 1402 καταστρέφεται από τον Ταμερλάνο.
Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΜΑΧΑΛΑΔΕΣ
Η Ελληνική συνοικία αποτελείτο από μεγάλες γειτονιές, τους ΄΄μαχαλάδες΄΄ και αυτοί ήταν: των Αγίων Θεοδώρων, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Σοφιάς, το Αλανέλ, το Μιχανέ Μπογάζ ή Αγίου Αντύπα και τα Χαμτζαλέλια
Η πλατεία του Αγίου Γεωργίου- , συγκέντρωνε το κοινωνικό ενδιαφέρον των Ελλήνων της συνοικίας. Δενδροφυτευμένη, εξωραϊσμένη, φιλοξενούσε κάθε 15-17 Αυγούστου το μεγάλο πανηγύρι της ΄΄ Εύρεσης της εικόνας του Αγίου Γεωργίου’’.
Είχε έκταση περί τα πέντε στρέμματα και εκεί υπήρχαν τα δύο μεγάλα καφενεία του Σαμψών και του Κανέλλη.
Δεν υπήρχαν επαύλεις και επιβλητικά αρχοντικά ούτε και ρυμοτομίες με φαρδείς και ίσιους δρόμους. Καλντιρίμια και λιθόστρωτα ήταν οι δρόμοι των μαχαλάδων, στενοσόκακα τα περισσότερα που τα οι γωνιές με τρίστρατα φωτίζονταν από παλιά φανάρια. Συχνά δε, κατέληγαν σε αδιέξοδα
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Μητρόπολη Περγάμου – ύστερα βυζαντινά χρόνια
Η ιστορία της μητροπόλεως Περγάμου διακρίνεται σε δύο φάσεις: τη μεσαιωνική (13ος-αρχές 14ου αιώνα) και τη βραχύβια ανασύστασή της από το 1922. Από διοικητικής πλευράς η εδαφική αρμοδιότητα της μητρόπολης εκτεινόταν στους καζάδες Περγάμου, Αδραμυττίου, Κεμέρ και σε μερικά χωριά του καζά Μαγνησίας. Συνολικά καταγράφονται 33 κοινότητες ελληνορθόδοξων.
Θεωρείται ότι κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα, Λειτούργησε ως Μητρόπολη κατά τα ύστερα βυζαντινά χρόνια, τον 13ο – αρχές 14υο αιώνα, και για σύντομο χρονικό διάστημα το 1922
Η ΕΠΙΣΚΟΠΗ ΠΕΡΓΑΜΟΥ αποσπάστηκε από την Μητροπολη Εφέσου και αναβαθμίστηκε σε «Μητρόπολη Περγάμου», αλλά λόγω της Τουρκικής κατάκτησης κατά τη δεκαετία 1310-1320, υπήρξε μείωση του χριστιανικού στοιχείου και έτσι σύντομα καταργήθηκε, υπαγόμενη ξανά στην Μητρόπολη Εφέσου, μια από τις μεγαλύτερες μητροπόλεις της Μικράς Ασίας, μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα
Η Μητρόπολη Περγάμου είναι σήμερα έδρα τιτουλάριου Μητροπολίτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ελληνικός πληθυσμός στην Πέργαμο
Από τις 22 Ιουνίου 1986, Μητροπολίτης Περγάμου εξελέγη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ο Κοζανίτης Ιωάννης Ζησίουλας γεννημένος το 1931 στο Καταφύγι Κοζάνης γνωστός ορθόδοξος θεολόγος. Που χρημάτισε και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.
Στο ύφος αυτό συνέβαλε και ο μεγάλος αριθμός χριστιανικών εκκλησιών. Οι κυριότερες εκκλησίες , μερικές από τις οποίες είχαν μετατραπεί σε τζαμιά, ήταν:
ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
Η μεγάλη Βασιλική που όπως αναφέρει ο περιηγητής Spon το 1675, ήταν η Μητρόπολη αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου
Κατ’ άλλους ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του ‘‘μάρτυρα’’ Επισκόπου Περγάμου, Αγίου Αντύπα.
Αργότερα μετά την καταστροφή της από τον Σουλτάνο Βαγιαζίτ Α΄ το 1398-99, ο ένας από τους δύο θολωτούς κυλινδρικούς πύργους της, μετασχηματίσθηκε σε παρεκκλήσιο τιμώμενο στο όνομα των αγίων Ιωάννη του Θεολόγου και Αντύπα. Της Αγίας Σοφίας (Ουλιού-Τζαμί).
Των Αγίων Αποστόλων ( Παρμακλή-Τζαμί ).
Των Αγίων Θεοδώρων.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΙ ΘΕΩΔΩΡΟΙ (1545-1922)
O ναός των Αγίων Θεοδώρων χτίστηκε το 1545 στο βορινό τμήμα της πόλης και αποτέλεσε τον πρώτο χριστιανικό ναό της νεότερης Περγάμου. Ανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε το 1870. Διέθετε αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Μετά τον πρώτο διωγμό του 1914 εγκαταλείφθηκε και σήμερα δε σώζεται.
ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΙΠΠΑ
Το τμήμα του συγκροτήματος της αρχαίας Πέργαμου που ήταν αφιερωμένο στους Αιγυπτίους θεούς στο Σέραπις, στην Ίσιδα και στον Όσιρη μετέπειτα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας των Αγίων Ιωάννη του Θεολόγου, Αντύπα πρώτου επισκόπου Περγάμου, Πρόκλου και Παπύλου τοπικών Αγίων μαρτύρων.
Από το 1922 και μετά ένα τμήμα χρησιμοποιείται ως τζαμί
ΝΑΟΣ ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ 1836-1922
Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής βρισκόταν στο μέσο της χριστιανικής περιοχής της Περγάμου.
Ήταν μια μικρή εκκλησία που το 1836 μετατράπηκε σε μεγαλοπρεπή τρίκλιτη βασιλική για να αποτελέσει το μητροπολιτικό ναό του οικισμού.
Του Αγίου Αντύπα, ο δεξιός πύργος της Βασιλικής.
Σήμερα ο ναός δεν υπάρχει πια.
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Πανηγύρι αυτό τελούνταν σε ετήσια βάση την παραμονή και ανήμερα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου, στις 22 και 23 Απριλίου.
Το 1881 οι εκκλησίες της πόλης υπάγονται σε μια διεύθυνση και ένα ταμείο, την «Επιτροπή των ιερών εκκλησιών της πόλεως της Περγάμου», το δε ταμείο συντηρεί πυροσβεστικό σώμα και «ταμείο ορφανικών περιουσιών»,
Της Αγίας Παρασκευής.
Του Αγίου Ευστρατίου και της
Αγίας Καστριανής εκτός της πόλεως.
Επίσης υπήρχαν αρκετά αγιάσματα και τόποι που έφεραν ονόματα αγίων.
.ΠΑΙΔΕΙΑ
Η Πέργαμος είχε Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο για την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων.
Κύριος ιδρυτής του Αρρεναγωγείου της πόλης.και χρηματοδότης για την κατασκευή του κτιρίου που στεγαζόταν ήταν το δραστήριο Σωματείο των Παντοπωλών.
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Το 1859 είχε ιδρυθεί το νοσοκομείο, το οποίο διευθύνεται από την «Εφορία του ιερού νοσοκομείου των αδελφών της Περγάμου»,
ΠΟΛΙΤΙΚΗ -ΣΥΝΤΑΓΜΑ
Η προοδευτικότητα των Ελλήνων κατοίκων της Περγάμου φάνηκε στα μέσα του 19ου αιώνα όταν εμφανίζονται κόμματα και παρουσιαζεται σύνταγμα για να διοικηθεί η κοινότητα από τον λαό.απευθείας και όχι τους δημογέροντες στα μέσα του 19ου αιώνα
”Το κόμμα των πλουσίων”ή ”Κόμμα των Τσορμπατζίδων στο οποίο μπαίνουν επικεφαλής
ο δικηγόρος Χρηστάκης Βακιρτζής με τους αδελφούς Καραμήτρου και το
”Το κόμμα του φτωχού ” ή ”Λαϊκού κόμματος” με επικεφαλής τον Νικόλαο Ράλλη.
. Η σύγκρουση ανάμεσα στα δυο «κόμματα» είναι οξύτατη, αποτέλεσε όμως αφορμή για κοινοτική πρόοδο και φυσικά για την αφύπνιση των χριστιανών Περγαμηνών για τα κοινοτικά τους πράγματα.
Το 1907 στην Πέργαμο είχε συνταχθεί ένα ιδιότυπο «σύνταγμα» της Ελληνικής κοινότητας. από τον νέο αρχιερατικό επίτροπο αρχιμανδρίτη Ιωάννη Αυγερινό μαζί με νέους της κοινότητας που συγκάλεσαν γι αυτό τον λόγο γενική κοινοτική συνέλευση.
Η συνέλευση αποφάσισε ότι πλέον οι κοινοτικές επιτροπές των σχολών, των εκκλησιών και των νοσοκομείων δε θα εκλέγονται από τη δημογεροντία, αλλά απευθείας από το λαό.
Η δε λειτουργία της κοινότητας θα διέπεται από ένα οργανικό καταστατικό, τον «Οργανικό Κανονισμό της ορθοδόξου κοινότητος της Περγάμου».
Το Μητροπολιτικό Συμβούλιο έπαψε να λειτουργεί το Μάιο του 1914 με την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Αξιοσημείωτη είναι η κοινωνική οργάνωση των Περγαμηνών πέραν της κεντρικής διοίκησης. Στην Πέργαμο λειτούργησαν πολλοί σύλλογοι πολιτών,
Από τα παλιότερα σωματεία της Περγάμου ήταν το Σωματείο των Παντοπωλών,το Σωματείο των Υφασματοπωλών και των Ραπτών με κοινωφελείς επίσης σκοπούς, αλλά περιορισμένη δραστηριότητα, που γιόρταζε κάθε χρόνο την ημέρα της γιορτής του τοπικού Αγίου Αντύπα.
Το 1862 ιδρύθηκε η «Φιλανθρωπική Αδελφότητα», με σκοπό τη συντήρηση του νοσοκομείου και του παρθεναγωγείου.
Το 1885 το σωματείο αυτό διαλύθηκε..
Το 1863 ιδρύθηκε η «Εκπαιδευτική Αδελφότης», με σκοπό τη συντήρηση «ελληνικού σχολείου» και πληρέστερου τύπου δημοτικού σχολείου, ενώ ο κανονισμός λειτουργίας της Εκπαιδευτικής Αδελφότητας προέβλεπε και την επίβλεψη των υδραγωγείων της κοινότητας.
Το 1898 ιδρύεται ο ”Ατταλος ” που σκοπό είχε τη χρηματοδότηση της λειτουργίας των σχολείων.
Ο «Άτταλος» μάλιστα αγόρασε το καφενείο της πλατείας Αγίου Γεωργίου και το δώρισε στα σχολεία.
Το 1899 ιδρύθηκε η «Αδελφότητα Κυριών Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος», με σκοπό την επισκευή και τη διακόσμηση του παρεκκλησίου του Αγίου Αντύπα.
Το 1900 δημιουργείται η «Ομόνοια». Σκοπός, η υποστήριξη άπορων μαθητών και η ίδρυση βιβλιοθήκης.
Τα σωματεία «Άτταλος» και «Ομόνοια» μετά το 1914 συνέχισαν να λειτουργούν από Περγαμηνούς Ρωμιούς μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Το 1902 ιδρύθηκε το σωματείο «Η Αγία Καστριανή», με στόχο τη δενδροφύτευση και τον καλλωπισμό του χώρου γύρω από το παρεκκλήσι της Αγίας Καστριανής.
Το 1902 ιδρύεται ένα ακόμη σωματείο, ο «Ιερός Ζήλος». Κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου, εξέδωσε και θρησκευτικά βιβλία.
Το 1908 ιδρύθηκε η αδελφότης «Ο Ευαγγελισμός», με σκοπό την κάλυψη των ελλείψεων του νοσοκομείου της Περγάμου.
Την ίδια χρονιά συστάθηκε στην Πέργαμο η «Θρησκευτική Αδελφότης ο Άγιος Αντύπας»
Στόχος της η προβολή της σημασίας του ομώνυμου ναού, η σύσταση βιβλιοθήκης και η χρηματοδότηση εκδόσεων
Τέλος, το 1910 ιδρύθηκε και για μια μικρή περίοδο λειτούργησε η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών και Δεσποινίδων «Παλλάς Αθηνά».
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Η κοινωνική αυτή εξέλιξη ανεκόπη από το Νοέμβριο του 1913 και ύστερα, όταν και επιβλήθηκε απόλυτα το νεοτουρκικό κομιτάτο.
Η ελληνική κοινότητα ζούσε μέσα σε μια ι αβέβαιη κατάσταση, με έκδηλη την αγωνία και ανησυχία των χριστιανών, ως τις 27 Μαΐου του 1914 που υποχρεώθηκαν μέσα σε δύο ώρες, 10000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους .
Μετά την κατάληψη της Περγάμου, στις 9 Ιουνίου του 1919 από τον ελληνικό στρατό, άρχισε η παλιννόστηση των Ελλήνων σε μια πόλη που είχε χάσει πια την παλιά της αίγλη .
Η ζωή γρήγορα αποκαταστάθηκε και μια ανθηρή ξανά πολιτεία αναδύθηκε.
Με τα μεγάλα πάλι καταστήματά της, τα εργαστήρια, τα φιλανθρωπικά της σωματεία, τις συντεχνίες, τις προοδευτικές γυναικείες οργανώσεις, τις γιορτές, τα πανηγύρια.
Κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία, η πόλη της Περγάμου αποτέλεσε την έδρα της “Μεραρχίας του Αρχιπελάγους”
Αυτό δεν κράτησε πολύ..Στις 24 Αυγούστου του 1922, ο Ελληνισμός της Περγάμου, υποχρεώνεται οριστικά να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία,
Οι Περγαμινοί όπως και όλοι οι άλλοι Έλληνες υπήρξαν αποδέκτες βίαιων ενεργειών από τους Τούρκους.
Γύρω στις 4000 ανέρχονται τα θύματα της ευρύτερης περιοχής της Περγάμου και η Πέργαμος περιήλθε οριστικά τους Τούρκους και όσοι από τους κατοίκους της σώθηκαν, κατέφυγαν οριστικά πρόσφυγες στην Ελλάδα.
Η ΠΕΡΓΑΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
Η σημερινή πόλη της Περγάμου έχει περίπου 102000 κατοίκους,Βρίσκεται σε ένα ακρωτήριο βόρεια του Κάικου ποταμού (Bakircay ), 26 χιλιόμετρα από το Αιγαίο πέλαγος.
Η περιοχή είναι γνωστή για το βαμβάκι, το χρυσό και τα ωραία χαλιά,, η πόλη όντας στην αρχαιότητα το αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό πολιτιστικό κέντρο της Περγάμου. και παρά την μεγαλη λεηλασία που υπέστη ο αρχαιολογικός της πλούτος από τους δυτικοευρωπαίους και κυρίως του Γερμανούς, εξακολουθεί να διατηρεί πολλά ενδιαφέροντα ερείπια αρχαίων ναών ,της βιβλιοθήκης, του αρχαίου θεάτρου του Ασκληπιού και άλλων δημοσίων κτιρίων της αρχαιότητος και στο αρχαιολογικό της μουσείο βρίσκεται πλήθος εκθεματων από ανασκαφές προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες
