Ο Μακεδονικός Αγώνας και οι Πυργιώτες (Κατρανιτσιώτες) Αγωνιστές του (της Παρθένας Τσοκτουρίδου)

Β’ ΕΠΑΙΝΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΒΟΡ.ΕΛΛΑΔΟΣ

Με την ίδρυση, το 1870, ανεξάρτητης βουλγαρικής Εκκλησίας, γνωστής ως Εξαρχίας, αρχίζει ανοιχτά ο ελληνο-βουλγαρικός ανταγωνισμός για επικράτηση στη Μακεδονία. Στην πραγματικότητα, ο ανταγωνισμός αυτός επικεντρώθηκε στην προσπάθεια εδραίωσης της εθνικής ταυτότητας στις σλαβόφωνες μάζες που κατοικούσαν στην κεντρική ζώνη της Μακεδονίας. 

Η ζώνη αυτή, όπως αναφέρουν προξενικές εκθέσεις της εποχής εκείνης, εκτεινόταν μεταξύ της γραμμής Καστοριάς-Πτολ/δας-Γιαννιτσών-Ζίχνης Σερρών, στο νότο, και Αχρίδας-Περλεπέ-Στρώμνιτσας-Μελενίκου-Νευροκοπίου, στο βορά.

Η διαμάχη μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας και Σερβίας για τα εδάφη της Τουρκίας στην Ευρώπη είχε φθάσει το 1890 σε πολύ υψηλό βαθμό. Στην προσπάθεια να αποκτήσουν ελληνική συνείδηση οι ορθόδοξοι πληθυσμοί της Μακεδονίας και Ηπείρου, η Εθνική Εταιρεία έπαιξε σημαντικό ρόλο. Στην αρχή του νέου αιώνα υπήρχαν 1.000 περίπου ελληνικά σχολεία στη Μακεδονία με συνολικό αριθμό 75.000 μαθητών, σχεδόν το διπλάσιο από εκείνους που πήγαιναν σε σχολεία εξαρτημένα από το βουλγαρικό εξαρχάτο. Η Σερβική Εταιρεία του Αγίου Σάββα έλεγχε τον μισό περίπου αριθμό σχολείων από εκείνου των Βουλγάρων, ενώ οι Ρουμάνοι άρχισαν να ενδιαφέρονται κι αυτοί για τους βλαχικής καταγωγής πληθυσμούς, που ήταν διεσπαρμένοι σ’ όλη τη Μακεδονία και την Ήπειρο.

Δεν χρειάσθηκε να περάσει πολύς καιρός για να καταλήξει αυτός ο ανταγωνισμός σε έκρηξη βίας. Η ίδρυση της Εσωτερικής Μακεδονικής (ΕΜΕΟ) το 1893, αποτέλεσε ένα σημαντικό σταθμό στην κλιμάκωση της σύγκρουσης. Οι Έλληνες δεν άργησαν να αντιμετωπίσουν τη βία με τη βία και άρχισε μια περίοδος παρατεταμένου ανταρτοπόλεμου μεταξύ ελληνικών και σλαβικών ομάδων, κατά τον οποίο οι Έλληνες ενθάρρυναν και υποστήριζαν οι εκκλησιαστικές αρχές(ιδιαίτερα μετά τον διορισμό του Γερμανού Καραβαγγέλη ως μητροπολίτη Καστοριάς το 1900)και οι Έλληνες προξενικοί υπάλληλοι στα διαφιλονικούμενα εδάφη. Συνέβαινε μάλιστα συχνά οι Έλληνες να συνεργάζονται με τους Τούρκους για ν’ αντιμετωπίσουν τους μισητούς Βουλγάρους αντιπάλους τους.

Μετά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, οι Βούλγαροι κατάφεραν να προσεταιρισθούν ένα μεγάλο μέρος του σλαβόφωνου πληθυσμού της ζώνης αυτής. Έτσι, το καλοκαίρι του 1903, στη γιορτή του Προφήτη Ηλία, πραγματοποιήθηκε μια εξέγερση, γνωστή ως«Ιλιντεν», που όμως γρήγορα πνίγηκε στο αίμα από τον τουρκικό στρατό. Η εξέγερση αυτή είχε ως αποτέλεσμα και την καταστροφή πολλών ελληνικών κοινοτήτων και κωμοπόλεων της δυτικής και βόρειας Μακεδονίας, μεταξύ των οποίων και του Κρουσόβου. Παράλληλα όμως παρουσίασε ανάγλυφο τον κίνδυνο να χαθεί η Μακεδονία, γεγονός που οδήγησε τον ελληνισμό σε γενική κινητοποίηση.

Έτσι, το 1904 άρχισε ο ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας που διήρκεσε ως το 1908. Στο διάστημα αυτό, εθελοντικά σώματα από το ελεύθερο ελληνικό κράτος, την Κρήτη και άλλες περιοχές  του υπόδουλου τότε ελληνισμού ήρθαν να συνδράμουν τους γηγενείς Μακεδόνες αγωνιστές. Μαζί κατάφεραν να αναχαιτίσουν την επέκταση της βουλγαρικής προσηλυτιστικής δραστηριότητας και να διατηρήσουν τον ελληνικό χαρακτήρα της νότιας και κεντρικής ζώνης της Μακεδονίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε πολλές περιοχές τα ελληνικά σώματα αποτελούνταν κυρίως από σλαβόφωνους και βλαχόφωνους αντάρτες που πολεμούσαν για την ελληνική υπόθεση. Οι Βούλγαροι τους αποκαλούσαν «Γραικομάνους», δηλ. φανατικούς Έλληνες,εξαιτίας της προσήλωσης τους στην ελληνική εθνική ιδέα.

Προς το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η Κατράνιτσα (Πύργοι)  διατηρούσε Αστική Σχολή, Παρθεναγωγείο και Νηπιαγωγείο. Κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα η Κατράνιτσα (Πύργοι) χρησιμοποιούνταν από τα Ελληνικά ανταρτικά σώματα ως βάση εξόρμησης εναντίον των Βουλγάρων Κομιτατζίδων και είχε μεταβληθεί σε απόρθητο φρούριο και απαραβίαστο. Όλοι οι Κατρανιτσιώτες πρόσφεραν τα πάντα στον Μακεδονικό Αγώνα και αποτέλεσαν τον πυρήνα του υπόδουλου ελληνισμού παίρνοντας ενεργό μέρος.

Το 1901 σχημάτισαν Μυστική Επιτροπή και συγκέντρωσαν χρήματα για να ενισχύσουν τον Αγώνα, να πληρώσουν τους δασκάλους και να συνεργάζονται στενά με τα Ελληνικά Προξενεία Μοναστηρίου και Θεσ/νίκης. Οι Βούλγαροι, την άνοιξη του 1906 , στη θέση Κατσούρλιανη Βερμίου συνέλαβαν 14 Κατρανιτσιώτες, που πήγαιναν στη Νάουσα κι αφού τους βασάνισαν φρικτά, τους έσφαξαν. Νόμιζαν πως με τις απειλές και σφαγές θα έκαμπταν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων κι έτσι ανενόχλητοι θα πραγματοποιούσαν τα σατανικά τους σχέδια. Πίστευαν πως με τον εκφοβισμό θα εξαγόραζαν συνειδήσεις. Πέτυχαν το αντίθετο. Οι κάτοικοι συσπειρώθηκαν στη Μυστική Επιτροπή και πρόσφεραν καταφύγιο και κάθε είδους βοήθεια στα ανταρτικά σώματα του καπετάν Γαρέφη και Μαζαράκη, οι οποίοι πήραν πίσω το αίμα των αθώων θυμάτων τιμωρώντας σκληρά τους  “κομιτατζήδες”.

Ο Χαράλαμπος Βαντσούκης συνελήφθηκε στο δρόμο προς Κάτω Γραμματικό μεταφέροντας μήνυμα στο αρχηγείο και φονεύθηκε επί τόπου.

Ο Φίλιππος Καπετανόπουλος, φαρμακοποιός στο Μοναστήρι, μέλος της τριμελούς Επιτροπής Αγώνος και στενός συνεργάτης του Παύλου Μελά, πρόσφερε την ζωή του σε μάχη στην περιοχή Φλώρινας, λίγες μέρες μετά την ανάληψη της αρχηγίας από τον Παύλο Μελά. Μετά την μύηση των συγχωριανών του στον αγώνα και την συγκρότηση Επιτροπής, κατατάχτηκε στο ένοπλο Σώμα του Παύλου Μελά και έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον των Κομιτατζίδων στον Πολυπόταμο Φλώρινας το 1904. Δε δίστασε να αναμιχθεί ενεργά στις ομάδες που ανέλαβαν την ευθύνη και την οργάνωση της, αντίδραση τόσο κατά των Βουλγάρων, όσο και κατά των Τούρκων μαζί με άλλους. Το 1903 μαζί με τους Αργύρη Ζάχο, Άρη Ματλή και Ίωνα Δραγούμη,ιδρυτικό μέλος της “Μακεδονικής Άμυνας”, πρωτοστάτησε στην οργάνωση της άμυνας του Μοναστηρίου, συνοδεύει σαν εθελοντής τον Παύλο Μελά και παίρνει μέρος στη μάχη της Μπελκαμένης (Δροσοπηγή Φλώρινας), όπου στις 19/9/1904 ο θάνατος τον κάνει αθάνατο.

Ο Παύλος Μελάς σε επιστολή του προς την αγαπημένη του σύζυγο Ναταλία και με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1904 γράφει σχετικά με τον Φίλιππο Καπετανόπουλο τα εξής:
“Σε ένα δωμάτιο με πολύ φως και μεγάλη πυρά στο τζάκι μας περίμενε ένας λαμπρός έκτακτος άνθρωπος και πατριώτης ο Φ. Καπετανόπουλος.  Είναι τριακονταετής, ψηλός, ωραίος και συμπαθέστατος. Είναι μέλος του τριμελούς Συμβουλίου Αμύνης του Μοναστηρίου και ήρθε να καταταγεί στο σώμα μου. Κι εγώ κι οι άλλοι προσπαθούμε να τον αποτρέψουμε, αλλά δεν ακούει κανένα. Είναι ήδη έτοιμος με το όπλο και την κάπα του”. 

         Και στην με ημερομηνία 25 Σεπτεμβρίου 1904 επιστολή εξιστορεί τα του θανάσιμου τραυματισμού γεγονότα του Φ. Καπετανόπουλου στις 19 Σεπτεμβρίου σε συμπλοκή με τουρκικό απόσπασμα στο χωριό Πολυπόταμος.

Η πατρίδα ευγνωμονούσα το αγνό και άξιο τέκνο της Κατράνιτσας τον τίμησε. Το έτος 1963 στήθηκε από τον Στρατό χάλκινη προτομή του στον ‘κήπο των ηρώων’ των Πύργων με την επιγραφή:
“Φαρμακοποιός Καπετανόπουλος Φίλιππος, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος κατά τον Μακεδονικό αγώνα την 19-9-1904”.

Ο Φ. Καπετανόπουλος θεωρείται ως μια αγνή μορφή του Μακεδονικού Αγώνα, που πάνω από κάθε ανθρώπινη ιδιοτέλεια είχε θέσει και εξαγνίσει το αγνό πατριωτικό του φρόνημα.

Αμέσως παρακάτω αναφέρονται τα ονόματα των Πυργιωτών αγωνιστών, οι οποίοι εργάστηκαν ως πράκτορες, οδηγοί, σύνδεσμοι, και τροφοδότες κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και συνελήφθηκαν την Παρασκευή 21 Απριλίου 1906, πηγαίνοντας για τη Νάουσα, από τη συμμορία του Κουλεμάν και δολοφονήθηκαν με τσεκούρια. Η σύλληψή τους έγινε στη θέση Κουτσούφλιανη, μεταξύ Νάουσας και Πύργων Εορδαίας, εκτός του τελευταίου, που συνελήφθη στα χωράφια του την προηγούμενη μέρα. Τα άπια ήταν αντίποινα των Βουλγάρων για την εξόντωση μιας 14μελούς συμμορίας τους από τουρκικό στρατό και προσπάθεια διακοπής της επικοινωνίας του πληθυσμού με το προπύργιο του ελληνισμού, τη Νάουσα.

1). ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΟΠΟΥΛΟΣ, φαρμακοποιός, οργανωτής Μακεδονικού Αγώνα στο χωριό, μαχητής Παύλου Μελά, σκοτώθηκε το 1904 στον Πολυπόταμο (Νερέτι) Φλώρινας σε μάχη με κομιτατζήδες.

2).   ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝΟΠΟΥΛΟΣ (1875-1940), Πρόεδρος Επιτροπής Άμυνας χωριού.

3).ΧΑΡΙΣΗΣ ΒΑΝΤΣΟΥΚΗΣ, γραμματές Επιτροπής Άμυνας χωριού, δολοφονήθηκε το 1906 στο ‘Γκρατς”.

4). ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΣΔΕΚΗΣ (1870-1937), γραμματέας Επιτροπής Άμυνας χωριού από το 1906.

5).  ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΒΑΣΔΕΚΗΣ (1860-1930), ταμίας Επιτροπής Άμυνας χωριού.

6).ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΓΙΑΝΤΣΑΣ (γενν. 1884), σύνδεσμος, οδηγός του Μανώλη Κατσίγαρη, Κώστα Μαζαράκη.

7). ΣΤΑΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΜΗΤΣΙΟΣ (γενν. 1880), δάσκαλος, πράκτορας, διαφωτιστής.

8).ΠΕΤΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ (1863-1938), ανταρταποδόχος, μαχητής από το 1907, επικηρυγμένος.

9).   ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΡΑΣΧΟΣ

10). ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΡΑΣΧΟΣ

11). ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ

12). ΝΙΚΟΣ ΜΠΙΤΣΙΟΣ

13). ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ

14). ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΙΟΥΡΟΣ

15). ΘΩΜΑΣ ΚΑΠΕΤΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

16). ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΠΑΣΔΕΚΗΣ

17). ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΗΜΟΥ

18). ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΣΙΝΤΖΗΣ

19). ΜΑΡΚΟΣ ΧΑΤΖΗΤΑΣΚΟΥ

20). ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΩΤΗΣ

21). ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΕΚΑΣ (Από τη Νέβεσκα).
———————————————————————————-

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΒΙΒΛΙΟ: «Η ΠΡΟΓΟΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ», ΠΑΡΘΕΝΑ ΤΣΟΚΤΟΥΡΙΔΟΥ)

1. “Σύντομη ιστορία της νεώτερης Ελλάδας”, RICHARD GLOGG, κεφ.3, Ο Αγώνας για την απελευθέρωση, 1800-1833 (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
2. “Σύντομη ιστορία της νεώτερης Ελλάδας”, RICHARD GLOGG, κεφ. 1, Περιμένοντας τους βάρβαρους : Η πτώση του Βυζαντίου, 1204 – 1453). (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
3. “Μελέτες και κείμενα για την περίοδο 1909-1940”, του Γεωργίου Μαυρογορδάτου. (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
4. “Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά το τελευταίο τέταρτο της Τουρκοκρατίας”, του Στέφανου Παπαδόπουλου.
5. ΚΕΔΚΕ, Έκδοση Αθήνα, 1961, Αύγουστος.
6. Εγκυκλοπαίδεια “Επιστήμη και Ζωή”.
7. “Η Μακεδονία εικονογραφημένη”, Αθήνα 1909, του Α. Αρβανίτη.
8. “Ο Μακεδονικός Αγώνας”, τόμος 1,2, Εκδόσεις “Μορφωτικός Κόσμος”.
9. Φυλλάδιο “Σώμα Ελλήνων Οδηγών” Αυγ’ 93.
10. Περιοδικό “Φανάρι”, κεφ. Πύργοι Εορδαίας, ένα χωριό με ιστορία, σελ. 6,7,8, Γκίνος Δημήτριος, συνταξιούχος δάσκαλος
11. Περιοδικό “Φανάρι”, σελ. 20, Ιστορικομυθολογικοθρυλικό Αφήγημα του Αντώνη Σ. Οικονομάκη, Συμβολαιογράφου Εορδαίας.
12. Εφημερίδα “Μακεδονία”, 19/6/1984, Αριστομένης Μελκόπουλος, Θεσ/νίκη, Κασσάνδρου 81, υπάλληλος Ο.Σ.Ε., γράφει για την ιστορία του χωριού.
13. Εφημερίδα “Μακεδονία” – Ιστορία και πολιτική (Υπουργείιο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων).
14. Εφημερίδα “Έθνος” – Τρίτη 16/2/1982, τίτλος “Μια άγνωστη ματωμένη σελίδα της ιστορίας μας, από την Ιωάννα Κωτσάκη.
15. Εφημερίδα “Πτολεμαίος”.
16. Δελτίο Τύπου της αρχαιολόγου Καραμήτρου – Μεντεσίδη της 12΄ Εφορείας Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Μουσείου Αιανής.
17. Έρευνα – Καταγραφή Αθηνάς Τζινίκου – Κακουλής.
18. “Δρομολόγιο της ελληνικής χερσονήσου”, 1882, τόμος Β΄, του Ζώτου Μολοσσού.
19. Περιοδικό “Αθήνα”, τόμος ΚΕ-ΚΕΤ, 1913, Ν. Παπαδάκης.
20. Μηνιαίο Ορθόδοξο Χριστιανικό περιοδικό ΣΑΛΠΙΓΞ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ” όργανο της Ι. Μητροπόλεως Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας, έτος ΛΒ΄, Φεβ’ 99, αρ. τεύχ. 347, σελ. 52-53, Αρχιμανδρίτης Αθαν. Γ. ΣΙΑΜΑΚΗΣ.
21. “Οι πατρογονικές ρίζεις των Κομνηνιωτών”, της Παρθένας Τσοκτουρίδου.
22. Αρχείο Λιάμπα Γ. Κων/νου, υπάλληλου Μουσείου Βέροιας – Νάουσας.
23. Αρχείο Φίλιππα Φιλίππου, αντιδήμαρχου του Δήμου Βερμίου.
24. Αρχείο Θωμά Καπετανόπουλου του Τρύφωνα, κάτοικου Διαμερίσματος Πύργων.
25. Στοιχεία από τις συγκλονιστικές επιστολές Μανώλη Τασιώνη, του Μένη Μελκόπουλου, της Πηνελόπης Κοσμίδου – Νικόλτσης. Επίσης, μαρτυρία του Ελευθεριάδη Γεώργιου του Νικολάου και της Δέσποινας, το γένος Αβραμίδη, σε συνέντευξη το Πάσχα του 1999.
26. Παράδοση δια στόματος των Γώγου Πασχάλη, Αθηνάς Σιδηροπούλου, Νικολάου Σερίμη.
27. Συνέντευξη Πέικου Ευθυμίας του Γεωργίου (όν. πατρός) και του Πέτρου (όν. συζύγου) στην Παρθένα Τσοκτουρίδου.
28. Συνέντευξη από την οικογένεια του Σταύρου Στώικου, κατοίκων του Διαμερίσματος Πύργων στην Παρθένα Τσοκτουρίδου.