Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

 

Λέξεις και φράσεις τη ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες

1.Ετράνυνεν 2. Αναμονή 3. Ετίμεσαν 4 .Ατωριζνά 5. Εφώταζαν 6.Συνδαύλιζεν – Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

 

Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από το ποίημα του Γεωργίου Δημ. Σαρακενίδη ” Αροθυμώ και τραγωδώ…”

ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ

Αροθυμώ και τραγωδώ……………

– Αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίγω αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και λέγω. `
Ε μαύρα χρόνα και καιρούς, σα χώματα σ’ πατρίδα γλυκέα πόσα και πικρά επέρασα και είδα
– Αροθυμώ και τραγωδώ, τα πρώτα τα τραντάφυλλα τα πρώτα μανουσάκια,
όντες ο κόσμον έμπαινεν έμορφος σην καρδία μ’κι ένας πόνος γλυκύς – γλυκύς η καμονή τ’ς αγάπης συνδαύλιζεν την ψη μ’.
– Αροθυμώ και τραγωδώ, τη γης την εμορφίαν π’ εγέννεσεν κι ετράνυνεν τ’ εμέτερον το γέννος.
Αροθυμώ και τραγωδώ τη γης την εμορφίαν,π’ εγέννεσεν κι ετράνυνεν τ’ εμέτερον τ’ ανθρώπ’ς πη έπλασεν κι εκράτεσεν αιώνας και αιώνας,το έμορφον το δυνατόν το γένος των Ποντίων.

– Έναν προς έναν τραγωδώ τα υψηλά ραχία,π’ ετίμεσαν κι εδόξασαν Ελλενικά καρδίας.
Η ρίζα εκεί των Κομνηνών των Ακριτών ο τόπος τη Παναΐας Σουμελάς εκεί το μοναστήριν, πρώτον σην πίστην, σην χαράν, σον πόνον τη πατρίδας.
– Έναν προς έναν τραγωδώ, ένδοξα πολιτείας Την Τραπεζούνταν, την Ορντούν, Σαμψούντα,  Κερασούντα,Σινώπη, Σούρμενα, Αργυρούπολη, Τρίπολη και Ριζούντα όθεν τα φροντιστήρια – σχολεία κεντρικά εφώταζαν τον κόσμον.
Αροθυμώ  και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίγω τα παλαιά τ’ ατωριζνά τα ιστορίας λέγω.

ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Νοσταλγώ και τραγουδώ

Νοσταλγώ και τραγουδώ νοσταλγώ και κλαίω νοσταλγώ και τραγουδώ,νοσταλγώ και λέω.

Ε μαύρα χρόνια και καιρούς στα χώματα στην πατρίδα γλυκά πόσα και πικρά πέρασα και είδα.

Νοσταλγώ και τραγουδώ τα πρώτα τα τριαντάφυλλα τα πρώτα λουλουδάκια(μενεξέδες) ,όταν ο κόσμος έμπαινε όμορφος στην καρδιά μου και ένας γλυκός πόνος ο καημός της αγάπης, έβαζε φωτιά στην ψυχή μου.

Νοσταλγώ και τραγουδώ της γης την ομορφιά που γέννησε και μεγάλωσε το δικό μας το γένος.

Νοσταλγώ και τραγουδώ της γης την ομορφιά που γέννησε και μεγάλωσε τους δικούς μας τους ανθρώπους που έπλασε και κράτησε αιώνες και αιώνες το όμορφο το δυνατό το γένος των Ποντίων.

Ένα προς ένα τραγουδώ τα ψηλά βουνά που ετίμησαν και δόξασαν Ελληνικές καρδιές

Εκεί είναι η ρίζα των Κομνηνών,των Άκριτων,ο τόπος της Παναγιάς Σουμελά εκεί το μοναστήρι πρώτο στην πίστη,στην χαρά ,στον πόνο της πατρίδας .

Ένα προς ένα τραγουδώ ένδοξες πολιτείες την Τραπεζούντα,το Ορντουύ την Σαμσούντα,την Κερασούντα,την Σινώπη ,τα Σούρμενα την Αργυρούπολη,την Τρίπολη ,την Ριζούντα όπου τα φροντιστήρια – σχολεία κεντρικά φώτιζαν όλο τον κόσμο.

Νοσταλγώ και τραγουδώ νοσταλγώ και κλαίω τα παλιά , τις τωρινές ιστορίες λέω.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

1,Ετράνυνεν

Τράνεμα Τρανεύω Ετράνεψα αόριστ.

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τρανής

Ετυμολογία : τρανός < αρχαία ελληνική τρανός / τρανής

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Ψηλώνω μεγαλώνω ,επαίρομαι

Συγγενικές λέξεις : τρανεύω περίτρανος

 

2 Καμονή

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Καίω+μονή

Ετυμολογία : Εκά(γ)α,αόριστος του ρήματος καίω και την κατ.μονή.

καίω, πρτ.: έκαιγα, στ.μέλλ.: θα κάψω, αόρ.: έκαψα, παθ. φωνή: καίγομαι, π.αόρ.: κάηκα, μτχ.π.π.: καμένος

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Μεγάλη λύπη ή καημός που προξενείται από κάποιον.

Συγγενικές λέξεις : καμονάντας,

 

3. Ετίμεσαν

τιμώ ετίμεσα αορ.

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τιμώ

Ετυμολογία : τιμώ < αρχαία ελληνική τιμάω / τιμώ αθ. φωνή: τιμώμαι, παθ. μτχ.: τιμημένος

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Εκτιμώ ,σέβομαι

Συγγενικές λέξεις : εκτιμώ συνεκτιμώ αποτιμώ διατιμώ

4.Ατωριζνά

Τώρα Ατωρζ’νος Τωρισινός εκ του τώρα και ατώρα+-ισινος

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τη ώρα = Τώρα

Ετυμολογία : τώρα < ελληνιστική κοινή τώρα < αρχαία ελληνική τῇ ὥρᾳ (ταύτῃ) < ώρα

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Ο της παρούσης ώρας ή στιγμής ,Τώρα δα , νυν.

Συγγενικές λέξεις : Τωρινός

 

5.Εφώταζαν

Φωτάζω. Λάμπω, λάμπω δια της καλλονής μου,μεταφ. ωραίος, χαριτωμένος.

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Εφώς=φως Φωσίν

Ετυμολογία : φωτίζω < αρχαία ελληνική φωτίζω < φῶς

φωτίζω , πρτ.: φώτιζα, στ.μέλλ.: θα φωτίσω, αόρ.: φώτισα, παθ.φωνή: φωτίζομαι, μτχ.π.π.: φωτισμένος

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Λάμπω ,Φωτίζομαι έντονα ,Λαμποκοπώ.

1. φως σε κάτι ώστε να γίνει ορατό , ή φώτισε μου λίγο εδώ με το φακό

Συγγενικές λέξεις : Φωτισμένο , ξέφωτο

 

 

6. Συνδαύλιζεν

 

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Δαλός ,Συν+δαυλίζω

Ετυμολογία : υποδαυλίζω < υπό- + δαυλός + -ίζω < μεσαιωνική ελληνική δαυλός < αρχαία ελληνική δαλός.

Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Δαυλίζω = Βάζω φωτιά,υποκινώ,βάζω φιτίλια.

Συγγενικές λέξεις :Δαυλίν =δαυλός , Δαλός = απόκαμα ξύλου.