Τι αλλάζει στους λογαριασμούς ρεύματος με την νέα Κοινοτική Οδηγία – Τα 4 “καλά” παραδείγματα

της Νεκταρίας Καρακατσάνη

Το Πακέτο της Καθαρής Ενέργειας και πιο συγκεκριμένα, η αναθεωρημένη Κοινοτική Οδηγία για την Ηλεκτρική Ενέργεια 944/2019, εισάγουν κάποιες αλλαγές αναφορικά με την έκδοση και το περιεχόμενο των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος, αποβλέποντας στην ενδυνάμωση της θέσης και του ρόλου των καταναλωτών. Οι αλλαγές αυτές καθίστανται ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς ο ενεργειακός τομέας εντάσσεται σε μια ψηφιακή εποχή, με συνδυαστικά προϊόντα, δυναμική τιμολόγηση και νέες υπηρεσίες, όπως η ηλεκτροκίνηση και η παροχή ευελιξίας, που θα έχουν αντανάκλαση και στο περιεχόμενο των λογαριασμών.

Συνοπτικά, η νέα Οδηγία, την οποία τα κράτη μέλη της ΕΕ καλούνταν να ενσωματώσουν στο εθνικό δίκαιο έως τα τέλη του 2020, υπογραμμίζει ότι ο λογαριασμός ηλεκτρικής ενέργειας θα πρέπει να διευκολύνει τους καταναλωτές σε τρεις βασικούς ρόλους:

α) Να ρυθμίζουν την κατανάλωσή τους.

β) Να συγκρίνουν εναλλακτικά προϊόντα.

γ) Να αλλάζουν πάροχο.

Αν και οι πληροφορίες αυτές δεν συμβαδίζουν απαραίτητα με το άμεσο συμφέρον του προμηθευτή που εκδίδει τον λογαριασμό, ο σκοπός των νέων διατάξεων είναι να ενισχύσουν τον ανταγωνισμό, με βασικό άξονα το όφελος των καταναλωτών. Με ουσιαστικό τρόπο επομένως, η νέα προσέγγιση αναμένεται να συμβάλει και στην εύρυθμη λειτουργία της λιανικής αγοράς.

Αναφορικά με τις νέες διατάξεις, επισημαίνεται ενδεικτικά, ότι όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει πλέον να διαθέτουν ένα τουλάχιστον εργαλείο σύγκρισης τιμών και οι λογαριασμοί να περιέχουν σχετικές αναφορές ή συνδέσμους. Η αναθεωρημένη Οδηγία περιγράφει τις ελάχιστες απαιτήσεις για τα εργαλεία σύγκρισης αλλά και τη δυνατότητα να πιστοποιείται η αξιοπιστία τους (trust marks) από αρμόδιο φορέα. Στην περίπτωση των έξυπνων μετρητών, οι καταναλωτές θα πρέπει να διαθέτουν δωρεάν πρόσβαση όχι μόνο στα ιστορικά τους δεδομένα αλλά και σε συγκρίσεις με προηγούμενες χρονικές περιόδους και με νοικοκυριά ή επιχειρήσεις αντίστοιχης κλίμακας.

Επιπρόσθετα, η νέα Οδηγία επιτρέπει ένα φάσμα διαύλων επικοινωνίας με τους καταναλωτές, όπως ψηφιακές πλατφόρμες και εφαρμογές. Η κατεύθυνση αυτή είναι εύλογη, καθώς στην «3D» εποχή, διογκώνεται ο όγκος των δεδομένων που αφορούν τον καταναλωτή αλλά και η κρισιμότητα του χρόνου που αυτά καθίστανται διαθέσιμα, ώστε να προσαρμόσει την κατανάλωσή του και να περιορίσει το ενεργειακό του κόστος.

Η Έκθεση του CEER

Αναλύοντας τις νέες διατάξεις για ζητήματα που άπτονται των λογαριασμών ρεύματος, το Συμβούλιο των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Ευρώπης (CEER) δημοσίευσε στις 23 Μαρτίου 2021 την Έκθεση με θέμα «Billing Issues in the Clean Energy for all European Package».  Σε επίπεδο βασικών αρχών, το CEER επισημαίνει 3 πυλώνες για την εφαρμογή των νέων διατάξεων:

1. Το ισορροπημένο περιεχόμενο των λογαριασμών, μέσα από την προτεραιοποίηση των πιο κρίσιμων συνιστωσών τους, την ανάδειξή τους με απλοποιημένο τρόπο, και τη μείωση των εμφανιζόμενων στοιχείων, ώστε να επιτευχθεί μια πιο εύληπτη και φιλική απεικόνιση για τον καταναλωτή.

2. Την απαιτούμενη προσθήκη μιας νέας διάστασης στους λογαριασμούς (switching package), ώστε να διευκολύνονται οι συγκρίσεις εναλλακτικών προϊόντων και να περιορίζονται πρακτικά εμπόδια για την αλλαγή παρόχου

3. Την ανάγκη να αναπτυχθούν καινοτόμες προσεγγίσεις ως προς τους λογαριασμούς (interactive and dynamic bills), όπως η πρόσβαση σε στοιχεία από ψηφιακές πλατφόρμες και με χρηστικό τρόπο. Ο καταιγισμός συμπυκνωμένων πληροφοριών, αντί να υπηρετεί τον σκοπό της διαφάνειας, συχνά προκαλεί σύγχυση στους καταναλωτές.

Στο πλαίσιο αυτό, η Έκθεση του CEER παρουσιάζει ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες, εναρμονισμένες με τις νέες κατευθύνσεις, σε 4 ευρωπαϊκές χώρες (Πορτογαλία, Ιταλία, Δανία, Γερμανία). Τα παραδείγματα αυτά, που συνοψίζονται παρακάτω, αναμένεται να αποτελέσουν σημείο αναφοράς για τις επικείμενες προσαρμογές που απαιτούνται σε πανευρωπαϊκή κλίμακα.

1. Ένα εργαλείο κατανόησης των λογαριασμών – Πορτογαλία

Η Ομοσπονδία Καταναλωτών της Πορτογαλίας, με την υποστήριξη της εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ERSE), δημιούργησε το 2018 την ιστοσελίδα «Φιλικός Λογαριασμός». Το εργαλείο αυτό παρουσιάζει με διαδραστικό τρόπο παραδείγματα λογαριασμών από 10 προμηθευτές, εμφανίζοντας αναλυτικές εξηγήσεις για κάθε στοιχείο πληροφορίας που θα επιλέξουν. Επιπλέον, εισάγοντας τα στοιχεία κατανάλωσης, δημιουργείται ένα προσωπικό προφίλ που διευκολύνει την σύγκριση προσφορών, την παροχή συμβουλών εξοικονόμησης, και την παρακολούθηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Η ιστοσελίδα εμπεριέχει συνδέσμους για δύο εργαλεία σύγκρισης προσφορών, τα οποία έχουν αναπτυχθεί από τον Ρυθμιστή και την Ομοσπονδία Καταναλωτών, καθώς και εκπαιδευτικό υλικό για φορείς και πολίτες. Παράλληλα, διοργανώνονται σεμινάρια σε όλη την επικράτεια για να ενισχυθεί η αντίληψη και η ευαισθητοποίηση σε ζητήματα κόστους και ενεργειακής συμπεριφοράς.

2. Ένας κόμβος ενεργειακών δεδομένων στην Ιταλία 

Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, Δικτύων και Περιβάλλοντος της Ιταλίας (ARERA) υποστήριξε τη δημιουργία ενός portal, μέσω του οποίου οι καταναλωτές μπορούν να έχουν πρόσβαση σε στοιχεία κατανάλωσης για όλα τα συμβόλαια ενέργειας, που έχουν συναφθεί στο όνομά τους, έως 3 έτη στο παρελθόν. Το portal, υιοθετώντας αυστηρά πρωτόκολλα ασφάλειας και ιδιωτικότητας δεδομένων, επιτρέπει την επικύρωση στοιχείων που εμφανίζονται στους λογαριασμούς αλλά και εύληπτες γραφικές απεικονίσεις, ώστε ο καταναλωτής να σχηματίζει, άμεσα, σαφή εικόνα για τις διακυμάνσεις των μετρήσεων του, σε ενδοημερήσια, μηνιαία και ετήσια βάση. Στο παρόν στάδιο, αναπτύσσεται η σύνδεση του προαναφερθέντος portal με το εργαλείο σύγκρισης τιμών του ρυθμιστή, ώστε να απλοποιηθεί και να ενισχυθεί η διαδικασία αξιολόγησης εναλλακτικών προϊόντων.

3.      Μια απλοποιημένη μορφή λογαριασμού στη Δανία

Στη Δανία, η Αρχή Ανταγωνισμού και Καταναλωτών (DCCA) διεξήγαγε πειραματική μελέτη, με συμμετοχή καταναλωτών, ώστε να προσδιορίσει σε τι βαθμό και χρόνο, μπορούν να αντιληφθούν 4 βασικά στοιχεία των λογαριασμών: την τιμή της κιλοβατώρας, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, το ποσό του λογαριασμού που πρέπει να καταβάλουν και την ημερομηνία λήξης. Είναι αποκαλυπτικό ότι το 96% των καταναλωτών απάντησε εσφαλμένα για την τιμή της κιλοβατώρας, παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία εξέφρασε την βεβαιότητα για την ορθότητα της απάντησης.  Αντίστοιχα, μόλις το 29% μπόρεσε να εντοπίσει το μερίδιο της ενέργειας με προέλευση από ΑΠΕ.

Η ανταπόκριση των καταναλωτών ήταν εξαιρετικά βελτιωμένη στον αισθητά απλοποιημένο μορφότυπο που σχεδίασε και έθεσε προς αξιολόγηση η Αρχή της Δανίας. Η δομή που διέπει τον φιλικό αυτό λογαριασμό περιλαμβάνει 6 κρίσιμα στοιχεία στην πρώτη σελίδα, σε εύληπτα εικονίδια. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι εξής πληροφορίες: Περίοδος κατανάλωσης, Ποσό λογαριασμού, Ημερομηνία Λήξης, Κατανάλωση, Τιμή κιλοβατώρας, Μερίδιο ΑΠΕ. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στο εργαλείο σύγκρισης προσφορών που έχει αναπτύξει ο ρυθμιστής. Ουσιαστικά, υπάρχει σαφής προτροπή προς τους καταναλωτές να μπουν στην ιστοσελίδα που εμφανίζεται και να συγκρίνουν προσφορές. Στην δεύτερη σελίδα του λογαριασμού, παρουσιάζεται ένα διάγραμμα με τη διακύμανση των τιμών ανά ώρα, και έμφαση στις ώρες αιχμής. Εμπεριέχεται επίσης αναφορά σε ιστοσελίδα για διεξαγωγή συγκρίσεων με το μέσο αντίστοιχο νοικοκυριό και με άλλες χρονικές περιόδους στο παρελθόν.

Σε δύο ευδιάκριτα πλαίσια, με τίτλο « Ο λογαριασμός σου αποτελείται από » και η « Ενέργεια σου προέρχεται από» παρατίθενται οι επιμέρους συνιστώσες του λογαριασμού με απλοποιημένη διατύπωση (κανένα ακρωνύμιο),  και το μερίδιο των διαφόρων καυσίμων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.  Επιγραμματικές αλλά σαφείς είναι και οι οδηγίες εξοικονόμησης, όπως: « Μπορείς να αποφύγεις έως 18 ευρώ ετησίως, αν χρησιμοποιείς το στεγνωτήριο σου εκτός των ωρών 6-8 μ.μ. Αντίστοιχα, έως 11 ευρώ για το πλυντήριο ρούχων και 10 ευρώ για το πλυντήριο πιάτων.»

4. Ενημέρωση για Πρακτικές Αποπροσανατολισμού 

Στην Γερμανία, το Παρατηρητήριο της Αγοράς Ενέργειας (Market Observer), που λειτουργεί με κρατική χρηματοδότηση, ενημερώνει τους καταναλωτές για συχνά σφάλματα στους λογαριασμούς, παρουσιάζει παραδείγματα παραπλανητικής πληροφόρησης, και παρέχει οδηγίες για υποβολή παραπόνων καθώς και αλλαγή παρόχου. Παράλληλα, λειτουργούν εταιρείες παροχής υπηρεσιών, με αντίστοιχο αντικείμενο. Ενδεικτικά, η Έκθεση του CEER αναφέρει την ιστοσελίδα Consumer Help – Energy Supplier, που δημιουργήθηκε από καταναλωτή που αντιμετώπισε παραπλανητική πρακτική από τον προμηθευτή του.  Η ιστοσελίδα δημοσιεύει παραδείγματα εσφαλμένων λογαριασμών και επιτρέπει την καταχώρηση αθέμιτων συμπεριφορών σε μια λίστα, με στόχο να αποτρέψει την επανεμφάνισή τους («naming and shaming principle»).

Συμπεράσματα 

Συνοπτικά, η νέα Κοινοτική Οδηγία αναδεικνύει μια νέα διάσταση του λογαριασμού ρεύματος, πέρα από τον συμβατικό του χαρακτήρα.  Ο λογαριασμός καλείται πλέον να ενισχύσει τη θέση του καταναλωτή στη σύγκριση προσφορών και την αλλαγή προμηθευτή. Αντίστοιχες ρυθμίσεις αναμένονται να θεσπιστούν και για το φυσικό αέριο.

Σε μια εποχή με νέες υπηρεσίες και σύνθετα ενεργειακά προϊόντα, η εύληπτη μορφή των λογαριασμών καθίσταται καταλυτής σημασίας. Όπως ανέδειξε η έρευνα της αρμόδιας Αρχής στη Δανία, το 96% των πολιτών που συμμετείχαν δεν μπόρεσε να εντοπίσει την ορθή τιμή της κιλοβατώρας σε υφιστάμενα έντυπα λογαριασμών, παρά την βεβαιότητα ότι είχαν σαφή εικόνα για την τιμολόγησή τους. Το ζήτημα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό τόσο για την δυναμική τιμολόγηση, με έξυπνους μετρητές, όσο και για κυμαινόμενα τιμολόγια, που περιέχουν μεταβαλλόμενες συνιστώσες (π.χ. ρήτρες).

Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό ότι στην παραπάνω μελέτη, ο περιορισμός βαθμός αντίληψης κρίσιμων πληροφοριών του λογαριασμού αντιστράφηκε πλήρως, όταν εφαρμόστηκε ο απλοποιημένος μορφότυπος που σχεδίασε η Αρχή της Δανίας, αναδεικνύοντας τα πιο κρίσιμα στοιχεία του λογαριασμού και ενσωματώνοντας παραπομπές σε συμπληρωματικά ψηφιακά εργαλεία, με κατανοητό τρόπο.  Όπως άλλωστε σημειώνεται στην Έκθεση, η φιλική εκδοχή του λογαριασμού μπορεί να αναχθεί σε συγκριτικό πλεονέκτημα για έναν πάροχο.

 Όπως επισημαίνει το CEER, είναι θεμιτό να υπάρξει αποσυμφόρηση των λογαριασμών από λεπτομέρειες που δυσχεραίνουν την κατανόησή τους, και να συμπληρωθούν με ψηφιακή πρόσβαση σε πρόσθετα στοιχεία. Εξάλλου, η νέα Οδηγία παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να προσδιορίσουν μια τυποποιημένη, απλοποιημένη μορφή λογαριασμών σε σταθερό μέσο. Παράλληλα ωστόσο, θα πρέπει να διατηρηθούν ασφαλιστικές δικλείδες, όπως η δυνατότητα έντυπης ενημέρωσης,  για τους καταναλωτές εκείνους που δεν έχουν εξοικείωση με το διαδίκτυο.  Κατά το τρέχον έτος, το CEER θα προβεί σε διαβούλευση για την ανάδειξη μιας δίκαιης και χρήσιμης προσέγγισης ως προς τους λογαριασμούς, ενώ παράλληλα, θα επικαιροποιήσει τις συστάσεις του για τα εργαλεία σύγκρισης τιμών.

Οι πρωτοβουλίες των 4 χωρών που προαναφέρθηκαν, αναφορικά με την καλύτερη κατανόηση στοιχείων των λογαριασμών και την αποτροπή παραπλανητικών πρακτικών, αποκαλύπτουν ενδιαφέρουσες κατευθύνσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η εύληπτη παρουσίαση των λογαριασμών και η ενδυνάμωση των καταναλωτών με ψηφιακά εργαλεία αναμένεται να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στην ορθή ενημέρωση, την αξιόπιστη σύγκριση, τον περιορισμό του ενεργειακού κόστους και την ενίσχυση του ανταγωνισμού.

*Η Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μαθηματικός, με εξειδίκευση στα οικονομικά της ενέργειας. Το κείμενο εκφράζει προσωπικές σκέψεις και αποτελεί απόσπασμα από διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. 

energypress.gr