Παντελής Μελανοφρύδης (ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ) ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Το eordaialive, πήρε την πρωτοβουλία να ανοίξει ένα διάλογο στην Πόλη.
Κεντρικό θέμα του, η προσωπικότητα του Λόγιου και διδάσκαλου Παντελή Μελανοφρύδη.
Συλλέγουμε στοιχεία για την ζωή και το έργο του.
Ήταν στρατευμένος, στην πρώτη γραμμή της μάχης του Ποντιακού Ελληνισμού , στον άνισο αγώνα που έδινε εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ευχαριστούμε τον Δημήτρη Μιμιλίδη για το κείμενο του.
Όσοι το διαβάσουν θα διαπιστώσουν ότι έχει όλες της ορίζουσες, ενός βιογραφικού αφιερώματος , την ιστορική , την πολιτική προσέγγιση και τον μακρινό ορίζοντα.
Ο Παντελής Μελανοφρύδης και η εποχή του.
Τον Αύγουστο του 1910 ο Παντελής Μελανοφρύδης έγραφε το έργο του «Η εν Πόντω ελληνική γλώσσα»1, με ένταση και πάθος, καθώς φαίνεται. Ο 20ός αιώνας, σύντομος2, όπως ονομάστηκε λόγω της πυκνότητας των γεγονότων του, είχε ήδη εισβάλει δυναμικά στο προσκήνιο της ιστορίας για να καταστρέψει πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Ο ισχυρότερος άνεμος που έσπρωχνε προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η πίστη των ανθρώπων στην ιδέα του έθνους. Και είναι γνωστή η δύναμη της πίστης σε μια ιδέα.
Αυτός, εμπνευσμένος δάσκαλος, δημοσιογράφος, λαογράφος και φλογερός πατριώτης, έταξε τον εαυτό του στο να μεταδώσει στους μαθητές του εθνική παιδεία και στους αναγνώστες του εθνική συνείδηση. Χωρίς αυτές δεν μπορούσε κανείς να ελπίζει στην επίτευξη των στόχων της ιδέας του έθνους.
Όλα αυτά γίνονταν την ώρα που η αυτοκρατορία των Οθωμανών, στο χείλος της καταστροφής της, είχε περάσει στα χέρια των Νεότουρκων, ενός κινήματος που εμπνεόταν από επιθετικό εθνικισμό και ρατσισμό. Αυτοί και ο Μουσταφά Κεμάλ μετά από αυτούς, διέπραξαν την γενοκτονία των χριστιανικών λαών της αυτοκρατορίας και την Καταστροφή, στο όνομα του έθνους που πάσχιζαν να δημιουργήσουν ταυτόχρονα με το νέο κράτος.
Επανερχόμενοι στον άνθρωπο, θα δούμε έναν ακούραστο εργάτη, πιστό στην αποστολή του, τίμιο και ηθικό, όπως ίσως θυμόμαστε τους «παλαιών αρχών» παππούδες μας, να γράφει, μεταξύ άλλων την παραπάνω αναφερόμενη πραγματεία του και το διήγημά του «Οι κλωστοί»3, προσπαθώντας να στρέψει την ροή των πραγμάτων στην κατεύθυνση που ήθελε.
Ξεκινάει το πρώτο από τα δύο αυτά έργα του με μια εκτενή εισαγωγή, στην οποία καταγράφει την αγωνία του για όσα πρέπει να γίνουν με τρόπο επιστημονικό για την ιστορία και την γλώσσα, την ποίηση και τα τραγούδια, την λαογραφία του τόπου του. Εξορκίζει την «αβελτηρία» (: νωθρότητα, οκνηρία) και τον «ξενόφερτο πιθηκισμό», βλέπει κοινά σημεία στα ηρωικά ποιήματα με τον Όμηρο, κατακεραυνώνει την τάση στον ηδονισμό που περιέχουν τα καινούργια (από τότε!) τραγούδια. Παραθέτει πλήθος ποιημάτων και τραγουδιών ξεκινώντας από τα ακριτικά, παροιμίες, δίστιχα, αινίγματα, έθιμα και, βέβαια, την πρώτη «σύντομον γραμματική της ποντικής διαλέκτου». Περιμένει πως άλλοι, πιο αρμόδιοι, θα ασχοληθούν σοβαρά με όλους αυτούς τους τομείς του πολιτισμού των Ελλήνων στον Πόντο.
Είναι φανερό ότι υπηρετεί με όλες του τις δυνάμεις την αποστολή στην οποία έταξε τον εαυτό του, δηλαδή την με κάθε τρόπο πρόοδο του ελληνισμού στην πατρίδα του. Η φλόγα που τον καίει είναι δυνατή.
Στο διήγημά του «Οι κλωστοί» εξιστορεί τον μεγάλο φόβο αλλά και τον τρόπο που μηχανεύτηκαν δύο γυναίκες κρυπτοχριστιανές για να παντρέψουν η μια την κόρη της με τον γιο της άλλης, χωρίς να προκαλέσουν σκάνδαλο και την οργή των Τούρκων στα χωριά τους. Παρουσιάζει έτσι την αγωνία και την τραγωδία αυτών που, κατά τους τύπους, εξισλαμίστηκαν, διατηρώντας όμως κρυφά την χριστιανική και ελληνική τους ταυτότητα. Μια τραγωδία καθημερινή στα χώματα του Πόντου αλλά και της Μικρασίας ευρύτερα.
Αν επιστρέψουμε στην άνωθεν θέαση των πραγμάτων και δώσουμε έμφαση στους μεγάλης κλίμακας παράγοντες4, θα μπορέσουμε να δούμε τις γνωστές μυλόπετρες της ιστορίας να γυρίζουν αργά όπως πάντα, και αν σε αυτήν την θέαση προσθέσουμε την ψυχραιμία που μας χαρίζει η χρονική απόσταση, θα μπορέσουμε να κατακτήσουμε, ως Πόντιοι και Έλληνες, μιαν αληθινή και απροκατάληπτη γνώση του ποιοι είμαστε και πώς θα φτάσουμε εκεί που βάλαμε στόχο. Αν βάλαμε…
Σημειώσεις
1. Εκδότης: Αδελφοί Κυριακίδη, 1987, Θεσσαλονίκη, ανατύπωση πρώτης έκδοσης του 1910.
2. Eric Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος 20ός αιώνας. Εκδόσεις Θεμέλιο, 1994, Αθήνα.
3. Εκδότης: Αδελφοί Κυριακίδη, Β΄ έκδοση 2001, Θεσσαλονίκη.
4. Fernand Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, ΜΙΕΤ, 2001.
Δημήτρης Μιμιλίδης
