eordaialive.gr: Πτολεμαΐς 1912: “Η Απελευθέρωσις της Πόλεως από τον Τουρκικό ζυγό

Ιστορεί ο Πολιτίδης Χρήστος 

 

1912 λοιπόν.

Τεράστια η ροή των γεγονότων.

Λίγο νωρίτερα.

Ιούνιος του 1909, μπροστά στον φόβο πραξικοπήματος, η κυβέρνηση Δημητρίου Ράλλη επιτέθηκε στον Στρατιωτικό Σύνδεσμο με κύμα μεταθέσεων, καθώς και παραπομπή 12 αξιωματικών σε ανακριτικό συμβούλιο, προς απόταξη.

14 Αυγούστου 1909 με μια παράτολμη ενέργειά του, ο Θεόδωρος Πάγκαλος απελευθέρωσε τους κρατουμένους αξιωματικούς Κωνσταντίνο Σάρρο και Ταμπακόπουλο, προκαλώντας την οργή του Ράλλη.

 28 Δεκεμβρίου 1909 αφίχθη στον Πειραιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος και αμέσως άρχισε επαφές με τα μέλη του Στρατιωτικού Συνδέσμου, καθώς και με τους πολιτικούς αρχηγούς των κομμάτων.

1η Ιουνίου 1911 Η συζήτηση για το νέο σύνταγμα ολοκληρώθηκε σε 42 συνεδριάσεις της ολομέλειας της Βουλής, από τις οποίες ο Ελευθέριος Βενιζέλος συμμετείχε στις 41.

Η τραυµατική εµπειρία από την πολεµική περιπέτεια του 1897 επηρέασε δραµατικά την ανέλιξη της πολιτικής ζωής της χώρας σε όλα τα επίπεδα, προκαλώντας τριγµούς στα θεµέλια του συστήµατος διακυβέρνησης του τόπου.

Οι όροι της συνθήκης ειρήνης που είχε εσπευσµένα υπογραφεί, µε τη σωτήρια παρέµβαση των Μεγάλων ∆υνάµεων, στις 4 ∆εκεµβρίου 1897, αν και δεν ήταν καταστρεπτικοί σε σχέση µε το αποτέλεσµα του πολέµου , επέφεραν καίριες αλλαγές στην εσωτερική πολιτική πρακτική και στη διαµόρφωση της διπλωµατικής µεθοδολογίας.

Το στρατιωτικό κίνηµα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 αποτέλεσε, κυρίως, την έκφραση της εθνικής αντίδρασης στην παρατεινόµενη αδυναµία του κράτους να προωθήσει τις αλυτρωτικές διεκδικήσεις του έθνους.

Η επακόλουθη ανάρρηση του Βενιζέλου στην εξουσία, τελικού αποδέκτη και εκφραστή του µηνύµατος για την απαραίτητη πολιτική αλλαγή, θα σηµατοδοτήσει την επιτάχυνση της τελικής στρατιωτικής αναδιοργανωτικής προσπάθειας.

Κατά το έτος 1911 ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση των παλαιότερων κλάσεων, επιταχύνθηκε η κατασκευή των οχυρωµατικών έργων στα Τέµπη, στη Λάρισα και στην Άρτα, τοποθετήθηκαν παραγγελίες για την προµήθεια πυροβόλων, πυροµαχικών και υλικού επιστρατεύσεως ύψους 45 εκατ. δραχµών, µετακλήθηκε γαλλική στρατιωτική αποστολή για την αναδιοργάνωση και την εκπαίδευση του στρατού υπό τον Ταξίαρχο Eydoux και αντίστοιχη αγγλική, υπό τον Ναύαρχο Lionel Grand Tufnell, για το ναυτικό.

Οι εκλογές της 28ης Νοεµβρίου 1910 αποτέλεσαν σηµείο καµπής για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η πλήρης κατίσχυση του νεοπαγούς κόµµατος των Φιλελευθέρων, σε συνδυασµό µε την αποχή των παλαιών κοµµάτων από τις εκλογές, θα καταστήσει τον Βενιζέλο απόλυτο κυρίαρχο του πολιτικού σκηνικού και κοινοβουλευτικό «δικτάτορα».

Η προµήθεια νέου στρατιωτικού υλικού, η αποστολή αξιωµατικών για µετεκπαίδευση στο εξωτερικό και η επίλυση θεµάτων που αφορούσαν την επετηρίδα και τη βελτίωση των οικονοµικών απολαβών των στελεχών αποτέλεσαν τον κορµό των άµεσων ενεργειών του νέου Πρωθυπουργού για την επιτάχυνση του έργου που είχε θέσει σε εφαρµογή ο προκάτοχός του και είχε συνεχίσει ο Στρατιωτικός Σύνδεσµος.

Ετσι αρχίζει η μεγάλη αλυτρωτική κινητοποίηση για την υλοποίηση του “ΣΧΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ”.

Ο ελληνικός στρατός ξεκίνησε από τον Προφήτη Ηλία, το Μπουρνάζι του Τυρνάβου, το Ρεσένι και τη Μελούνα και πολύ γρήγορα κατέλαβε την Ελασσόνα και τη Δεσκάτη.

Βρέθηκε σύντομα μπροστά στα στενά του Σαρανταπόρου, στις “Σιδηρές Πύλες”, όπως τις λέγανε τότε και που οι Τούρκοι είχαν ετοιμάσει την πρώτη γραμμή άμυνας καθώς τις θεωρούσαν απόρθητες.

Την ίδια άποψη είχε και ο οργανωτής του Τούρκικου στρατού Γερμανός στρατηγός Φον Ντερ Γκολτς, που διάλεξε την τοποθεσία αυτή, επειδή ήταν φυσικό οχυρό και την ενίσχυσε με μόνιμες θέσεις πυροβόλων πρώτης γραμμής

Οι Έλληνες άρχισαν να χτυπούν τις “Σιδηρές Πύλες” και συγχρόνως έκαναν μεγάλη κυκλωτική κίνηση στα όρια του σημερινού νομού Κοζάνης από τα χωριά Μόκρο (Λιβαδερό), Ράχοβο (Πολύραχο) και Μεταξάδες . Τα πρώτα τμήματα είχαν περάσει τις δασωμένες κορυφές αυτών των βουνών και μπορούσαν να βλέπουν την Κοζάνη .

5ης Οκτωβρίου 1912 . Η μάχη του Σαρανταπόρου υπήρξε θρίαμβος πραγματικός του ελληνικού στρατού. Οι Τούρκοι εγκατέλειψαν το Σαραντάπορο και τα Σέρβια, τα οποία έκαψαν.

Έτσι αποτραβήχτηκαν στα χωριά Κιτσελέρ (Βαθύλακο) και Τζιτζελέρ (Πετρανά). Ο ελληνικός στρατός προχωρούσε μεθοδικά για να προφταίνει τα προελαύνοντα μάχιμα τμήματα.

Εν αντιθέσει με τα Σέρβια, η Κοζάνη εγκαταλείφθηκε από τους Τούρκους αμαχητί. Πανικόβλητος ο κύριος όγκος της τούρκικης φρουράς της πόλης εγκατέλειπε τα όπλα, αρπάζοντας ψωμιά, τρόφιμα και κρέατα από φούρνους, μαγαζιά και κρεοπωλεία, σπάζοντας τις πόρτες τους.

9 Οκτωβρίου 1912 Μετά τη μάχη του Σαρανταπόρου, το τουρκικό επιτελείο συνεδρίασε και αποφάσισε να εγκαταλείψει την Κοζάνη. Κάποιος αξιωματικός του επιτελείου πρότεινε το βομβαρδισμό και την πυρπόληση της πόλης, όμως την καταστροφή απέτρεψε ο συγκρατημένος Τούρκος Αρχιστράτηγος Ταχσίν πασάς, έχοντας με το μέρος του και τον αλβανικής καταγωγής Μουτίρ μπέη.

 Οι Τούρκοι υπάλληλοι διατάχτηκαν να παραλάβουν τα αρχεία τους και ο κύριος όγκος του στρατού, όσος ήταν ακόμα συνταγμένος κινήθηκε προς τη Βέροια. Μόνο δύο τάγματα του στρατού σχεδόν διαλυμένα έφυγαν άτακτα προς τα Καϊλάρια (την Πτολεμαΐδα) και ανασυντάχτηκαν έξω από το χωριό Περδίκας με την φρουρά των Καϊλαρίων.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΝΑΛΜΠΑΝΚΙΟΪ

Αφού κατέλαβε τα Καϊλάρια ο ελληνικός στρατός προχώρησε προς το Ναλμπάνκιοϊ.

Οι Τούρκοι εκεί είχαν σχηματίσει τάφρους κατά μήκος του δρόμου, για να οχυρωθούν και περίμεναν την ελληνική επίθεση.

Η ελληνική εμπροσθοφυλακή προπορευόταν του κυρίως σώματος στο δρόμο Ναλμπάνκιοϊ – Σόροβιτς – Φλώρινα – Μοναστήρι. Εντοπίζοντας τον εχθρό, έκανε γενική έφοδο.

Οι Τούρκοι αμύνθηκαν σθεναρά και το πυροβολικό τους αποδεκάτιζε τους Έλληνες οι οποίοι δεν ήταν προφυλαγμένοι, ενώ οι Τούρκοι βρίσκονταν μέσα σε οχυρά. Παρόλα αυτά οι Έλληνες προχωρούσαν.

Η μάχη συνεχιζόταν με ανυποχώρητο πείσμα και από τις δύο πλευρές.

Οι Τούρκοι κάμφθηκαν γύρω στις 2 μ.μ. Στο πεδίο της μάχης εκτός από πλήθος νεκρών άφησαν δύο σημαίες και άφθονο στρατιωτικό υλικό.

Το Ναλμπάνκιοϊ παραδόθηκε.

Οι Τούρκοι έφυγαν προς τη Φλώρινα.

Οι Έλληνες στρατοπέδευσαν πριν το Σόροβιτς (Αμύνταιον).

Όταν ξημέρωσε, προχώρησαν προς το Σόροβιτς και τη Μπάνιτσα (βεύη) που ήδη είχαν εκκενωθεί και τα κατέλαβαν.

Υπολογίζεται πως στη μάχη Ναλμπάνκιοϊ 4 αξιωματικοί και 300 Έλληνες στρατιώτες υπήρξαν θύματα, ενώ πολλοί τραυματίστηκαν.

Οι Τούρκοι στις μάχες Καϊλαρίων και Ναλμπάνκιοϊ είχαν απώλειες 2.000 μαχητές περίπου.

Ώσπου ξέσπασε το περιλάλητο «ατύχημα Σόροβιτς» δηλαδή ο αιφνιδιασμός και η άτακτη υποχώρηση μιας ελληνικής μεραρχίας, της πέμπτης, που έκρινε την τύχη του Μοναστηρίου.

Ηταν ευτύχημα που η αιφνίδια επαφή των Ελλήνων και των Τούρκων έγινε τυχαίως, οφειλόταν σε έλλειψη κατόπτευσης και περιορισμένη αποτελεσματικότητα των προκαλύψεων.

Ετσι, ο συγκεντρωμένος ελληνικός στρατός, που ήταν πλέον στα πρόβουνα του κάμπου των Γιαννιτσών, μπόρεσε με ενίσχυση των πανικόβλητων από στοιχεία της 6ης και της 3ης Μεραρχίας να αποκαταστήσει την τάξη και την πειθαρχία στο δυτικό αυτό μέτωπο.

Αλλά το διδακτικό αυτό «ατύχημα» ήταν το τελευταίο εμπόδιο, με ατυχείς συνέπειες, στο δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη…

Ο όρος «ατύχημα» παρουσιάζεται σε τηλεγράφημα του Βενιζέλου: «Αρχηγόν Διάδοχον Κιρτζαλάρ. Ενεκα ατυχήματος V μεραρχίας κρίνω επιβεβλημένον…». 

Ο Κωνσταντίνος βρισκόταν στο Αδενδρο από τη 22α Οκτωβρίου, ενώ οι προφυλακές του ήδη από την 20ή, στο Σιδηροδρομικό Σταθμό. Μιλάμε για ελάχιστα χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, υποτιθέμενο στόχο της ελληνικής στρατηγικής, και όμως, το «ατύχημα» στοιχειώνει ένα νικητή στρατό. Τι συνέβη;

Η 5η μεραρχία, η λεγομένη «των Κρητών», υπό το συνταγματάρχη Ματθαιόπουλο, ανεβαίνοντας πάνω από το Αμύνταιο αντιμετώπισε τοπικά αποσπάσματα από βοηθητικά τμήματα Οθωμανών, μαζί με τοπικές δυνάμεις από χωριά και άρχισε να αμύνεται υπό κάποια σύγχυση.

Ο Ματθαιόπουλος, εκτιμώντας ορθά την κατάσταση και πιστεύοντας ότι μια καλή προέλαση είναι το καλύτερο φάρμακο για να ξεπεραστεί η αμηχανία μιας πορείας σε εχθρικό έδαφος, διέταξε προέλαση προς Μοναστήρι, αφού είχε την ορθή πληροφορία ότι ο εχθρός, δηλαδή τα ελαφρά σώματα αμυνομένων είχε διαρρεύσει προς Φλώρινα, ωστόσο δεν ήξερε ότι οι Σέρβοι είχαν νικήσει το 6ο Σώμα Στρατού της Αυτοκρατορίας, αλλά δεν το είχαν εκμηδενίσει. Και η ηττημένη στρατιά, από τρεις μεραρχίες τουλάχιστον, υποχωρούσε προς Αλβανία, μέσω του Κίρλι Ντερβέν.

Κανένας Ελληνας σύνδεσμος, κανένας Σέρβος σύνδεσμος δεν ειδοποίησε ή δεν ενημερώθηκε από το σύμμαχό του. 

 

Αυτή η πασιφανής στραβομάρα διδάσκεται παγκοσμίως ως χαρακτηριστική περίπτωση να έχεις συμμάχους που δε συνεννοούνται! Με δυο λόγια, η 5η μεραρχία, ήδη ταραγμένη, συγκρούστηκε με τρεις μεραρχίες έξω από τη Βεύη.

Η ήττα ήταν μεγάλη, αλλά αυτό που υπέφερε ήταν το ηθικό των ανδρών. Η μεραρχία λέγεται ότι ανασυγκροτήθηκε στην Κοζάνη, αλλά οι ειδήσεις και οι δοξασίες είναι πολύ σοβαρότερες. Και μόνο το γεγονός πως η 5η μεραρχία είχε το ένα τρίτο των συνολικών απωλειών του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου δείχνει το μέγεθος του δράματος. Χαρακτηριστικά,

Η παράδοση του Μοναστηρίου στους Σέρβους ανέτρεψε μεγάλο μέρος των ελληνικών ελπίδων. Η αντιστοιχία ήταν εμφανής με την απελπισία των Βουλγάρων, όταν έχασαν τη Θεσσαλονίκη.

Εάν η Θεσσαλονίκη ήταν η αναμφισβήτητη πρωτεύουσα της Μακεδονίας, το Μοναστήρι ήταν το κέντρο των Βλάχων και μία πελώρια έκταση έως τη Βοσκόπολη αλλά και τον πινδικό χώρο, κατοικημένη από Βλάχους που ήταν η ελπίδα των εκεί ελληνικών διεκδικήσεων, δεν είχε πρωτεύουσα. Οι Σέρβοι στο Μοναστήρι ήταν ελάχιστοι.

 

ΕΠΙΜΥΘΙΟΝ

Κάπως έτσι αγαπητοί φίλοι συνετέθησαν τα γεγονότα της εποχής εκείνης και απελευθερώθηκε η ταλαίπωρη Πόλις (15 Οκτωβρίου 1912) στην οποίαν άπαντες συμβιώνουμε.

Η ιστορία δεν εξηγείται με παιάνες, ιδεολογήματα, και Τουρκοφάγους (του καναπέ) αλλά με Παιδεία.

 

Υ.Γ.

Είχε απόλυτο δίκιο ο Ελευθέριος Βενιζέλος με την επιμονή του και την διαταγή που έδωσε στον Βασιλέα Κωνσταντίνο για να στραφεί η Θεσσαλική Στρατιά προς ανατολάς διά την κατάληψιν της Θεσσαλονίκης.

 

Ας το αναφέρω και τούτο, στο δίκτυο υπάρχουν άπειρες φωτογραφίες από την απελευθέρωση της Πόλης Κοζάνης, ουδεμία της Πτολεμαΐδος, κύριε Δήμαρχε καλοί είναι οι χοροί και τα πανηγύρια, ας κάνουμε όμως επιτέλους ένα Ιστορικό Αρχείο της Πόλης μας….