Στις αρχές του 13^ου αι. οι Σελτζούκοι ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας. Αυτό ήταν ένα πλήγμα στον κορμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, γιατί η Μ. Ασία αποτελούσε την κύρια πηγή τροφίμων, έμψυχου υλικού και φορολογίας.

Στις 29 Μαίου του 1453 γίνεται η πολιορκία και άλωση της Κων/πολης από τους Οθωμανούς Τούρκους, οι οποίοι είχαν ιδρύσει κράτος στη Μ. Ασία και ήταν μια συνεχής απειλή για το Βυζάντιο, που τη δυνάμωνε ο θρησκευτικός φανατισμός. Η άλωση της πρωτεύουσας του Βυζαντίου προκάλεσε κλονισμό στη Δύση, γιατί τα περισσότερα από τα ελληνικά εδάφη είχαν περάσει στην εξουσία των Οθωμανών, οι οποίοι την εδραίωσαν πάνω στην χριστιανική οικουμένη. Η μικρή Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, στις νοτιοανατολικές όχθες του Εύξεινου Πόντου, καταλήφθηκε το 1461 και μέχρι τότε οι Οθωμανοί είχαν εδραιώσει την εξουσία τους στο Δουκάτο των Αθηνών και στην Πελοπόννησο, με εξαίρεση μερικά αποκομμένα κάστρα.

Η εποχή της Τουρκοκρατίας σε όλο το ελληνικό έθνος κράτησε 4 αιώνες περίπου (1453-1821) μέχρι τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1828). Η Τουρκική κατάκτηση έφερε στον υπόδουλο Ελληνισμό πολλές συμφορές. Οι περιουσίες των Ελλήνων καταστράφηκαν και ο ελληνικός πολιτισμός έσβησε.Η χώρα ερημώθηκε, ο πληθυσμός ελαττώθηκε, αλλά δεν υπόκυψε, δεν κάμφθηκε η πίστη του στο Θεό, η αγάπη του στην πατρίδα και η προσδοκία του για λευτεριά. Το Ελληνικό έθνος κάτω από τον Τουρκικό ζυγό απόκτησε πολιτική και πνευματική ενότητα, παρά την προσπάθεια των Τούρκων να εξισλαμίσουν τους Έλληνες με το παιδομάζωμα, τον προσηλυτισμό και τα δελεαστικά αξιώματα που πρόσφεραν σε όσους αλλαξοπιστούσαν (Εξωμότες).

Το Ελληνικό έθνος το βοήθησαν να σωθεί και οι δάσκαλοι του Γένους και οι αρματολοί κι οι κλέφτες, που συνέχιζαν τον αγώνα εναντίον των Τούρκων κατακτητών σε όλα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η Ορθοδοξία αναδείχτηκε κιβωτός και θεματοφύλακας των εθνικών παραδόσεων.Η οργάνωση των συντεχνιών και των κοινοτήτων στο εσωτερικό και οι ελληνικές παροικίες του εξωτερικού συντέλεσαν πολύ στη συνοχή του ελληνισμού. Το Πατριαρχείο της Κων/πολης και οι πλούσιοι ομογενείς «Εθνικοί ευεργέτες» φρόντισαν για την οργάνωση και λειτουργία σχολείων, όπου ήταν σωστό.

Η οθωμανική κατάκτηση της Μακεδονίας, που ολοκληρώνεται κατά το 15^ο αι, επέφερε μεγάλες αλλαγές στον πληθυσμό των Βαλκανίων, γενικά, και στη Μακεδονία, ειδικότερα. Ο ντόπιος χριστιανικός πληθυσμός άρχισε να εγκαταλείπει τα πεδινά και να στρέφεται προς τα ορεινά, ενώ η οικονομική και πνευματική “ελίτ” καταφεύγει στη Δύση. Ταυτόχρονα, εγκαθίστανται, κυρίως στην Κεντρική Μακεδονία, τουρκομανικοί πληθυσμοί(Γιουρούκοι). Όσοι χριστιανοί δεν μπόρεσαν να αντέξουν την σκληρότητα του οθωμανικού ζυγού και τις ταπεινώσεις ασπάσθηκαν τον ισλαμισμό. Αυτοί οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι, γνωστοί ως Βαλαάδες, βρίσκονταν σε μερικά μέρη της περιοχής Κοζάνης μέχρι την εποχή της απελευθέρωσης της Μακεδονίας (1912). Αργότερα, με την ανταλλαγή των πληθυσμών (1923-24), ακολούθησαν τη μοίρα των ομοθρήσκων τους και εγκαταστάθηκαν στην Τουρκία.

Από τον 17^ο αι. και μετά, η κατάσταση σταθεροποιείται κάπως και οι χριστιανικοί πληθυσμοί ξαναγυρίζουν στα πεδινά. Καθώς δεν υπάρχουν σύνορα στην αχανή οθωμανική αυτοκρατορία, παρατηρούνται μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις. Όπως γράφει ο καθηγητής Βακαλόπουλος στην Ιστορία της Μακεδονίας (σελ. 7):

“Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί βρίσκουν την ευκαιρία και μετακινούνται ελεύθερα προς κάθε κατεύθυνση, προς τη Μακεδονία και μέσα σ’ αυτήν, διασταυρώνονται και αναμειγνύονται με τους εντόπιους, δημιουργώντας νέες εγκαταστάσεις, νέους όρους ζωής και νέα προβλήματα:ενώ από το ένα μέρος Τούρκοι και εγκαθίστανται σε διάφορα μέρη της Δυτικής, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας, από το άλλο, Έλληνες της Θεσσαλίας και κυρίως της Μακεδονίας και της Ηπείρου μετακινούνται και προχωρούν ειρηνικά προς Βορρά, προς τη Σερβία, την Αυστρία και Ουγγαρία, τη Βουλγαρία και Ρουμανία, σχηματίζοντας μέσα στις πόλεις τους ελληνικές παροικίες, ιδρύοντας κωμοπόλεις και χωριά ή ενισχύοντας παμπάλαιους πληθυσμιακούς πυρήνες…Νότιοι Σλάβοι και κυρίως Βούλγαροι, κατεβαίνονατς προς νότο για αναζήτηση εργασίας, ανανεώνουν παλαιά κατάλοιπα των σλαβικών αποικισμών του μεσαίωνα σε ορισμένα σημεία της Μακεδονίας ή κάνουν και αυτοί νέες εγκαταστάσεις”.

Το μαύρο πέπλο της σκλαβιάς σκεπάζει την Ελλάδα και μέσα σ’ αυτήν και τον Δήμο Βερμίου. Η συμπεριφορά του βάρβαρου κατακτητή ήταν πολύ σκληρή και πολλοί έπαιρναν το δρόμο της ξενιτειάς και άλλοι το ανεπίστροφο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Οι Τούρκοι, εκτός από το παιδωμάζωμα και το άρπαγμα των πιο όμορφων κοριτσιών για να στολίσουν τα χαρέμια των Πασάδων, πράγμα που έθιγε την πιο ευαίσθητη χορδή της τιμής της Ελληνικής οικογένειας, έκαμναν στους υπηκόους τους πολλά βασανιστήρια, ταπεινώσεις, κάθε είδους εξευτελισμούς, λεηλασίες, κλέβαν τα ζωντανά, τις σοδιές και πολλές φορές ξέζευαν τα βόδια από το ζυγό που έσερναν και όργωναν με τα ξύλινα της εποχής αλέτρια, έδερναν τους νοικοκυραίους και άρπαζαν τη γη των πατέρων τους.

Σύμφωνα με την παράδοση, την όμορφη Λένω είχαν απαγάγει οι Τούρκοι, κόρη του Θανάση Χατζηνάσιου κι αρραβωνιαστικιά του καπετάνιου Καρύδη, ο οποίος σύναξε τα παληκάρια του και με ορμητική επέλαση και με τη βοήθεια της Λένως, την ελευθέρωσε μαζί με όλες τις άλλες σκλάβες ρωμιοπούλες στο ίδιο χαρέμι. Οι Τούρκοι έστησαν τότε αγχόνες στην Κατράνιτσα κι έβαλαν σφαγή στους αθώους, που άλλοι σκορπίστηκαν τρομαγμένοι στα γύρω χωριά κι άλλοι εκπατρίστηκαν μέχρι τη Βιέννη. Απόηχος των γεγονότων εκείνων είναι το παρακάτω τραγούδι, όπου η Λένω υμνείται σαν καπετάνισα:

Η Λένω η καπετάνισα, η μοσχοαναθρεμένη,

Η Λένω η Κατρανιτσιώτισσα, η αρχοντοθυγατέρα,

Που τα πουλιά τη ζήλευαν, της άνοιξης τα αηδόνια,

Σε ράχη εροβόλησε κοντά σε κρύα βρύση.

Φοράει γιορτάνι μάλαμα, φλουριά κωνσταντινάτα

Κι έχει στη μέση το σπαθί το τουρκοματωμένο.

Σαν πέρδικα περήφανη, σαν χαμαλοτρυγόνα

Με ταίρι της αχώριστο τον καπετάν Καρύδη.

Ο εκπατρισμός των κατοίκων των Πύργων έγινε ως εξής:

Μπροστά σ’ αυτή την απελπιστική, ανυπόφορα τραγική κατάσταση, που βίωναν όλοι οι κάτοικοι κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία, με την προτροπή των σοφών τότε δημογερόντων συνήλθαν σε μυστική Συνέλευση.Στη Συνέλευση συζητήθηκαν και περιγράφτηκαν με τα μελανότερα χρώματα τα παθήματα τους. Έτσι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το χωριό και να πάνε σ’ άλλη γη, σ’ άλλα μέρη. Ο τρόπος της φυγής καθορίστηκε βάση προδιαγραμμένου σχεδίου, όπως θα λέγαμε σήμερα. Η ημερομηνία ανάγεται χρονικά με την αρπαγή της Λένως, το 1670 μ.Χ. σαν χρόνος αναγνώρισης.

Με απόλυτη μυστικότητα, λοιπόν, αποβραδύς θα στόλιζαν τα τραπέζια τους με φαγητά, πάνω στο τραπέζι κάθε οικογένειας θα υπήρχαν τρία (3) σφαγμένα κοτόπουλα. Το πρώτο θα έχει όλα τα πούπουλα, το δεύτερο θα ήταν μισοξεπουπουλισμένο και στο τρίτο δεν θα υπήρχε ούτε ένα πούπουλο, θα φόρτωναν τα αλογομούλαρα και στα μουλαρογάιδουρα, ότι πολυτιμότερο μπορούσαν να σηκώσουν τα ζωντανά και οι Κυρατζίδες θα φόρτωναν δωρεάν τα λίγα υπάρχοντα των φτωχών, που στερούνταν από υποζύγια. Τα πόδια των ζώων θα ήταν τυλιγμένα από κατσικομάλλινα πανιά, ώστε να μην ακουστούν όταν ξεκινήσουν.

Ρώτησαν οι κάτοικοι, τι έννοια και ποια σημασία έχουν τα κοτόπουλα και ο γεροντότερος τους εξήγησε. Όσοι απόψε, όταν της νύχτας το βαθύ σκοτάδι απλωθεί, με ακολουθήσουν, θα σωθούν από τον τύραννο και θα μοιάζουν με το πρώτο κοτόπουλο. Όσοι φύγουν αργότερα, θα μοιάζουν με το δεύτερο μισομαδημένο κοτόπουλο, γιατί οι συνθήκες ζωής θα είναι διαφορετικές από εκείνες που βρήκαν οι πρώτοι κι εκείνοι που θα μείνουν, θα μοιάζουν με το τρίτο σφαγμένο ξεπουπουλιασμένο κοτόπουλο.

Οι Τούρκοι σαν ξύπνησαν το πρωί και το χωριό το βρήκαν σχεδόν άδειο, άρχισαν τότε να μπαίνουν στα σπίτια που τα είχαν εγκαταλείψει και έβλεπαν στο κάθε ρωμαίικο σπίτι, τραπέζι στολισμένο με φαγητά και κανάτες γεμάτες μοσχομύριστο κρασί και τα ποτήρια μισοαδειασμένα με τα τρία κοτόπουλα με τη σειρά που ανέφερα παραπάνω και τα κρασοβάρελα με τα εκλεχτά, γλυκομπρούσικα κρασιά, που χύθηκαν και κοκκίνησαν τις όχθες της λίμνης Αγ. Παντελεήμονα. Τότε διερωτήθηκαν όλοι. Ο Καιμακάμης κάλεσε τους Χοτζάδες να δώσουν εξηγήσεις. Οι Χοτζάδες είπαν αυτά που είδαν με έκλπηξη, ότι έχουν συμβολικό χαρακτήρα: “Οι Γκιαούρηδες Καιμακάμη μας” που έφυγαν, πήγαν σε μέρη που εμείς ακόμη δεν έχουμε κατακτήσει, γιατί τζάνουμ’ πολύ άσχημα τους φερθήκαμε, πρέπει να αλλάξουμε το φέρσιμο μας”.

Πράγματι οι περισσότεροι από κείνα τα χρόνια είχαν εγκατασταθεί στη Βιέννη “Κατρανιτσιώτες” απόγονοι των φυγάδων από την εποχή εκείνη.Επειδή οι προπάπποι των Λιαμπέων εμπορεύονταν καραβάνια, σώζονται ακόμα δυο πιάτα βιενέζικης πορσελάνης, που χρονολογούνται πολλά χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821.

ΠΗΓΗ: «Η προγονική ιστορία του Δήμου Βερμίου», έκδ. 2002, Π.Τσοκτουρίδου

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

“Σύντομη ιστορία της νεώτερης Ελλάδας”, RICHARD GLOGG, κεφ.3, Ο Αγώνας για την απελευθέρωση, 1800-1833 (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
“Σύντομη ιστορία της νεώτερης Ελλάδας”, RICHARD GLOGG, κεφ. 1, Περιμένοντας τους βάρβαρους : Η πτώση του Βυζαντίου, 1204 – 1453). (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
“Μελέτες και κείμενα για την περίοδο 1909-1940”, του Γεωργίου Μαυρογορδάτου. (Τα στοιχεία έδωσε η φοιτήτρια Πανεπιστημίου στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών Βαξεβάνου Ανθή, από την Κοζάνη).
“Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά το τελευταίιο τέταρτο της Τουρκοκρατίας”, του Στέφανου Παπαδόπουλου.
ΚΕΔΚΕ, Έκδοση Αθήνα, 1961, Αύγουστος.
Εγκυκλοπαίδεια “Επιστήμη και Ζωή”.
“Η Μακεδονία εικονογραφημένη”, Αθήνα 1909, του Α. Αρβανίτη.
“Ο Μακεδονικός Αγώνας”, τόμος 1,2, Εκδόσεις “Μορφωτικός Κόσμος”.
Φυλλάδιο “Σώμα Ελλήνων Οδηγών” Αυγ’ 93.
Περιοδικό “Φανάρι”, κεφ. Πύργοι Εορδαίας, ένα χωριό με ιστορία, σελ. 6,7,8, Γκίνος Δημήτριος, συνταξιούχος δάσκαλος
Περιοδικό “Φανάρι”, σελ. 20, Ιστορικομυθολογικοθρυλικό Αφήγημα του Αντώνη Σ. Οικονομάκη, Συμβολαιογράφου Εορδαίας.
Εφημερίδα “Μακεδονία”, 19/6/1984, Αριστομένης Μελκόπουλος, Θεσ/νίκη, Κασσάνδρου 81, υπάλληλος Ο.Σ.Ε., γράφει για την ιστορία του χωριού.
Εφημερίδα “Μακεδονία” – Ιστορία και πολιτική (Υπουργείιο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων).
Εφημερίδα “Έθνος” – Τρίτη 16/2/1982, τίτλος “Μια άγνωστη ματωμένη σελίδα της ιστορίας μας, από την Ιωάννα Κωτσάκη.
Εφημερίδα “Πτολεμαίος”.
Δελτίο Τύπου της αρχαιολόγου Καραμήτρου – Μεντεσίδη της 12΄ Εφορείας Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Μουσείου Αιανής.
Έρευνα – Καταγραφή Αθηνάς Τζινίκου – Κακουλής.
“Δρομολόγιο της ελληνικής χερσονήσου”, 1882, τόμος Β΄, του Ζώτου Μολοσσού.
Περιοδικό “Αθήνα”, τόμος ΚΕ-ΚΕΤ, 1913, Ν. Παπαδάκης.
Μηνιαίο Ορθόδοξο Χριστιανικό περιοδικό ΣΑΛΠΙΓΞ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ” όργανο της Ι. Μητροπόλεως Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας, έτος ΛΒ΄, Φεβ’ 99, αρ. τεύχ. 347, σελ. 52-53, Αρχιμανδρίτης Αθαν. Γ. ΣΙΑΜΑΚΗΣ.
“Οι πατρογονικές ρίζες των Κομνηνιωτών”, της Παρθένας Τσοκτουρίδου.
Αρχείο Λιάμπα Γ. Κων/νου, υπάλληλου Μουσείου Βέροιας – Νάουσας.
Αρχείο Φίλιππα Φιλίππου, αντιδήμαρχου του Δήμου Βερμίου.
Αρχείο Θωμά Καπετανόπουλου του Τρύφωνα, κάτοικου Διαμερίσματος Πύργων.
Στοιχεία από τις συγκλονιστικές επιστολές Μανώλη Τασιώνη, του Μένη Μελκόπουλου, της Πηνελόπης Κοσμίδου – Νικόλτσης. Επίσης, μαρτυρία του Ελευθεριάδη Γεώργιου του Νικολάου και της Δέσποινας, το γένος Αβραμίδη, σε συνέντευξη το Πάσχα του 1999.
Παράδοση δια στόματος των Γώγου Πασχάλη, Αθηνάς Σιδηροπούλου, Νικολάου Σερίμη.
Συνέντευξη Πέικου Ευθυμίας του Γεωργίου (όν. πατρός) και του Πέτρου (όν. συζύγου) στην Παρθένα Τσοκτουρίδου.
Συνέντευξη από την οικογένεια του Σταύρου Στώικου, κατοίκων του Διαμερίσματος Πύργων στην Παρθένα Τσοκτουρίδου.