Ιστορία της Κοζάνης, έποικοι μετά το 1750 (Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου, Συγγραφέας – Ιστορικός ερευνητής)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όπως είδαμε και σε προηγούμενες δημοσιεύσεις σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατίας πολλές φόρες οι κάτοικοι κυρίως μικρών οικισμών , εγκατέλειψαν τον τόπο τους ομαδικά προκειμένου να γλιτώσουν από την πίεση του κατακτητή.

Οι συνθήκες ζωής κατά την Τουρκοκρατία διέπονταν από βαριά φορολογία, την υποχρεωτική στράτευση παιδιών (παιδομάζωμα) για το σώμα των Γενιτσάρων, και την καταπίεση των Χριστιανών, ενώ οι αγρότες διατηρούσαν τη γη τους εκεί που η βουλιμία του κατακτητή θεωρούσε την γη τους αδύναμη και μη αποδοτική ,όταν όμως οι αγροί απέδιδαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο περνούσαν στα χέρια του.

Η ζωή ήταν δύσκολη, με περιορισμένα δικαιώματα και συχνές καταχρήσεις εξουσίας, αν και υπήρξαν και περίοδοι βελτίωσης, ειδικά σε κάποιες πόλεις .

Έτσι πολλοί κατέφευγαν σε άλλα μέρη για να ζήσουν ,

Εκτός από τις ομαδικές μετακινήσεις που είδαμε υπήρχαν κι μεμονωμένες μετακινήσεις μικρής κλίμακας κι αυτό συνέβη με τους κατοίκους των οικισμών που βρισκόταν γύρω από την Κοζάνη που οι κάτοικοι είχαν τα προνόμια που εξασφάλισε ο Χαρίσης Τράντας και υπήρχε σχετική ελευθερία οικονομική και θρησκευτική .

Γράφει ο Λίουφης

Μετά την έλευση και την εγκατάσταση εποίκων από την Αίγυπτο και άλλοι έποικοι έφθαναν από την γύρω περιοχή της Κόσδιανης .

Γράφει συγκεκριμένα : << Εκτός τούτων (εννοεί τους Αιγυπτίους ) και άλλοι έποικοι προσήρχοντο εκ Κάλλιανης , Σφίλτση , Καταφυγίου , Σιατίστης , Αγ. Ιωάννου , (κώμης άλλοτε πάρα τον Αλιάκμονα πάρα το σημερινό Χάντοβα ) και Χασίων και των προς βορράν χωρίων , ων απόγονοι σώζονται σήμερον >>

Από τους προαναφερόμενος οικισμούς στην σημερινή δημοσίευση θα αναφερθούμε σε 4 (Κάλλιανη .Σφίλτση. Καταφυγή και Άγιο Ιωάννη Χαντόβου.)

Ι. ΚΑΛΛΙΑΝΗ ή ΑΙΑΝΗ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Αιανή πριν το 1926 λεγόταν : Καλλιανή & Κάλλιανη είναι μια πόλη και πρώην δήμος στην περιφερειακή ενότητα Κοζάνης, στη Μακεδονία,

Αποτελεί πια μέρος του δήμου Κοζάνης, του οποίου αποτελεί δημοτική ενότητα και ιστορική έδρα του δήμου Κοζάνης.

Η Αιανή είναι πλούσια σε ιστορία, με αρχαιολογικά ευρήματα από την προϊστορική εποχή έως και τα ύστερα Ελληνιστικά χρόνια, ενώ υπήρξε η πρωτεύουσα του κράτους των Ελιμιωτών.

Η αφθονία μυκηναϊκών ευρημάτων καθιστά πιθανή την εγκατάσταση Μυκηναίων στην Άνω Μακεδονία.

ΘΕΣΗ

Βρίσκεται κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα και απέχει 22 χλμ. νότια της πόλης της Κοζάνης. περίπου 370 χλμ. από την Αθήνα και 160 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Και βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μέτρα .

ΟΝΟΜΑ

Η δημοτική ενότητα έχει έκταση 156.004 km2, η κοινότητα 52.336 km2. Όνομα Πήρε το όνομά της από τον Αιανό (αρχαία ελληνικά: Αἰανός). Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, ο Αιανός ήταν γιος του Ελύμου. που υπήρξε βασιλιάς των Τυρρηνών και είχε την έδρα του στην πολύ Τύρισσα.

Ο Ξελυμένος ίδρυσε πρώτα την πολύ Ελίμεια που κατά πάσα πιθανότητα βρισκόταν στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου των Γρεβενών που βρίσκεται στην Δυτική πλευρά του ποταμού Αλιάκμονα ,όχι μακρυά από την Αιανή .Ο Αιανός ήταν γιος του Ελύμου που θεωρώντας την τοποθεσία της Αιανης καταλληλότερη εγκαταλείπει την Ελίμεια και κτίζει την Αιανή δίνοντας το όνομα του Όλα αυτά συνέβαιναν 50-80 χρονιά μετά τον Τρωικό πόλεμο που είχε διάρκεια 10 ετών και εκτιμάται ότι έγινε στην ύστερη Εποχή του Χαλκού, με ιστορικές και μυθολογικές παραδόσεις που την χρονολογούν γύρω στο 1250–1180 π.Χ., κατά την ύστερη Μυκηναϊκή περίοδο. Τα, αρχαιολογικά ευρήματα από την τοποθεσία του Χισαρλίκ (που πιστεύεται ότι είναι η Τροία) υποδεικνύουν μια καταστροφή γύρω στο 1180 π.Χ., η οποία ενδεχομένως αποτέλεσε τη βάση για τα επικά ποιήματα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Έτσι η ίδρυση της Ελίμειας ενδεχόμενα να έγινε το 1130 π.Χ. και τη Αιανης στην επόμενη γενιά το 1100μ.Χ. κατά τον Κων/νο Σιαμπανόπουλο .

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Η Αιανή στα 3000 της ιστορίας είχε κυμαινόμενο πληθυσμό που πρέπει να ήταν ο μεγαλύτερος στην διάρκεια της ύπαρξης της ως πρωτεύουσα του Βασιλείου της Ελίμειας τον 4ο αιώνα π.Χ.

Σε απογραφές των Οθωμανών το 1528 την βρίσκουμε στις 2786 κάτοικους

Μέτα το 1750 κάποιοι από αυτούς εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη μεμονωμένα και ένας καλός φίλος μου υπενθύμισε κάποια επίθετα από αυτούς γράφοντας : <<…… Λιάνας Παλλάς Γκάγκος Μόσχος και πολλά άλλα όλα αυτά ήτανε Αιανιώτικα επώνυμα >>, εγώ θα προσθέσω από την εμπειρία μου και τα επίθετα Καλλιανίωτης , Τζέλλος, Γκανάτσιος ,Κοντός .Καλύβας κ.α

ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ

Στους προϊστορικούς χρόνους η Αιανή ήταν ένα αξιόλογο κέντρο παραγωγής της λεγόμενης σκουρόχρωμης κεραμικής, η προέλευση της οποίας ανάγεται στα μεσοελλαδικά (1900-1600 π.Χ.) πρότυπα της νότιας Ελλάδας. Οι κάτοικοί της θεωρούνται οι βορειοδυτικές ελληνικές φυλές, στις οποίες ανήκαν οι Μακεδόνες, οι οποίοι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, μετανάστευσαν από την Πίνδο στη Δρυόπιδα και την Πελοπόννησο, όπου ονομάζονταν Δωριείς.

Ταυτόχρονα, η πληθώρα μυκηναϊκών ευρημάτων από την περιοχή καθιστά την ύπαρξη μυκηναϊκών εγκαταστάσεων στην Άνω Μακεδονία όλο και πιο πιθανή.

Ανάμεσα στην αρχαϊκή κεραμική, βρέθηκαν μερικά από τα παλαιότερα δείγματα γραφής.

Ανάμεσά τους έχουμε χαραγμένα ονόματα όπως ΔΟΛΙΟ (DOLIO) και ΘΕΜΙΔΟΣ (THEMIDOS), τα οποία αποδεικνύουν ότι η κοινωνία αυτής της περιοχής της Μακεδονίας μιλούσε και έγραφε ελληνικά πριν από τον 5ο αιώνα π.Χ

Έχει βρεθεί ένα μόνο παράδειγμα γραμμικής γραφής παρόμοιας με αυτή της νότιας Ελλάδας, αλλά η σημασία του παραμένει άγνωστη

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η αρχαιολογική ερευνά ανέδειξε διάφορα σημεία στην Αιανη που έδειχνε το μέγεθος της πόλης .

* Μεγάλη Ράχη.

Η αρχαία πόλη ταυτίζεται με την πόλη που αναπτύσσεται στα επικαλυπτόμενα πλατώματα ενός λόφου με το χαρακτηριστικό όνομα Μεγάλη Ράχη.

Έχουν ανασκαφεί τρία μεγάλα δημόσια κτίρια και πολλές ιδιωτικές κατοικίες με πλούσια ευρήματα.

Τα δύο κτίρια, συμβατικά γνωστά ως Μεγάλα Οικοδομήματα και Στωικό Κτίριο, χαρακτηρίζονται από στοές και παρά την καταστροφή, ιδιαίτερα των μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών, φέρουν κομμάτια από ζωγραφισμένες υδρορροές, δωρικά και ιωνικά κιονόκρανα, καθώς και ημικιονοειδή σφόνδυλα.

Αυτά προϋποθέτουν την ύπαρξη πρώτου ορόφου και μαρτυρούν τη μεγαλοπρέπεια και τη σωστή αρχιτεκτονική οργάνωση του χώρου.

Το λεγόμενο Στωικό Κτίριο της μεσαίας πλατφόρμας πιθανώς ερμηνεύεται ως αρχαία αγορά.

Στην αυλή του τρίτου κτιρίου, στο πάνω πλάτωμα, αποκαλύφθηκε μια τεράστια κυκλική δεξαμενή λαξευμένη στο βράχο, η οποία, συλλέγοντας το νερό της βροχής, συνέβαλε στην ύδρευση της πόλης.

Οι πρώτες φάσεις κατασκευής των παραπάνω κτιρίων χρονολογούνται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ., μάλλον ειρηνικά και μεταφέρεται σε άλλη περιοχή, προφανώς με την κυριαρχία των Ρωμαίων.

Οι χώροι των σπιτιών είναι σε κάποια κουτιά χωρισμένοι, λόγω της κλίσης του εδάφους σε διαφορετικά επίπεδα.

Σκάλες με πέτρινα σκαλοπάτια οδηγούν στα πάνω δωμάτια, ενώ ταυτόχρονα σχηματίζονται υπόγεια.

*-Πολεμίστρα

Η θέση με την ονομασία Πολεμίστρα είναι ένας κωνικός λόφος κοντά στον Αλιακμονα3 χλμ νοτιοανατολικά της Αιανής οποί υπάρχουν τάφοι με κτερίσματα και αντικειμενικέ της προϊστορικής και Ρωμαϊκής εποχής .

-*Παλιούρι

Τι Παλιούρι είναι ένας λόφος Νοτιοανατολικά της Αιανης όπου υπάρχουν ίχνη παλιού κτιρίου που ενδεχόμενα να ήταν οχυρό ενός πύργου τη εποχής.

–Ράχη Τσέικα

Η Ράχη Τσέικα είναι διαδοχικοί λόφοι Νοτιοδυτικά της Αιανής οπού υπάρχουν ερείπια οικοδομής ,αγωγοί ύδρευσης ,κτίριο λουτρών,ψηφιδωτά δαπέδων συγκροτήματα κτιρίων,τάφοι ,εκ των οποίων ένας πολύ μεγάλος με θολωτή οροφή και νεκρικές κλίνες.

–Βέρβερη

Η Βέρβερη βρίσκεται δυτικά του σημερινοί οικισμού σε απόσταση 5 χλμ από το κέντρο της Αιανής,

Υπάρχουν ερείπια οικισμού και βυζαντινών εκκλησιών και σε Ρωμαϊκό κτίριο ψηφιδωτά δαπέδου .

ΑΙΑΝΗ

Σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου από τη σύγχρονη κωμόπολη της Αιανής βρίσκεται η αρχαία πόλη, που κατά την αρχαιότητα αποτελούσε την πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελιμιώτιδος, ενός από τα ισχυρότερα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας.

Κατά τις ανασκαφές στην αρχαία Αιανή έχουν εντοπιστεί πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες, μοναδικά αγάλματα, βασιλικοί τάφοι και δημόσια κτίρια.

Στο μουσείο της Αιανής αναπτύσσεται η ιστορική εξέλιξη της αρχαίας Αιανής και της ευρύτερης περιοχής, από τα προϊστορικά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια.

Ως πρώτοι οικισμοί, αναφέρονται κατοικίες κυνηγών και αγροτών, στις όχθες του ποταμού Αλιάκμονα, όπως η Βέρβερη,η Πουλιμίστρα κι ο Καραματσούκς.

Στην κλασσική εποχή δημιουργήθηκε ακρόπολη στο λόφο Ράχ(η) Μιγάλ(η), όπου τοποθετείται η Αιανή.

Πολιτισμική δραστηριότητα, κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής εποχής, εντοπίζεται στις θέσεις Ούτσινου και Ράχ(η) Τσέικα

*Θρησκευτικό κέντρο της περιοχής η Αιανή.-

Κρίνοντας κανείς από την ύπαρξη αρκετών ιερών (όπως του Δία ‘Υψιστου, της Αρτέμιδος, του Πλούτωνα, του Ερμή, της ‘Ισιδας κ.ά.), τόσο μέσα στο αστικό κέντρο, όσο και έξω από αυτό, σύμφωνα με αρχαιολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες, η πόλη αποτελούσε σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η Αιανή φαίνεται πως ήταν διοικητικό κέντρο της Ελιμιώτιδας (έδρα του «κοινού των Ελιμιωτών»)

ΕΛΙΜΕΙΑ

Στην αρχαιότητα, η Αιανή ανήκε στο βασίλειο της Ελιμιώτιδας, το οποίο μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά βασίλεια (Τυμφαία, Ορέστη, Λυγκηστίς, Εορδαία, Πελαγονία και Δερριόπος) αποτελούσε την Άνω Μακεδονία της Αρχαίας Ελλάδας.

Σημαντική πόλη ήταν η Ελίμεια και ,κατά τον Αρριανό, “Ελύμα” .

Η Ελίμεια ιδρύθηκε από τον Βασιλέα των Τυρρινών, Έλιμο, που κατοικούσε στην προϊστορική πόλη Τύρισσα, κατά τον Στ. Βυζάντιο, που έζησε τον 5ο αιώνα μ.Χ. και αντέγραψε παλιότερους αρχαίους συγγραφείς, όπως τον Ηρωδιανό κ.α.

Την αναφέρει ο Αρριανός, [Αλεξάνδρου Ανάβασις, Α, 7,6] αλλά και ο Δ. Κ. Σαμσάρης

Κανένα ίχνος, στην ιστορία, δεν δείχνει την θέση της πόλης·σε παλιούς χάρτες ,την έχουμε βρει τοποθετημένη στην θέση του Αγ. Γεωργίου Γρεβενών, όπου στο παρελθόν βρέθηκαν αρχαιότητες.

Η ύπαρξη της πόλης της Αιανής επιβεβαιώνεται από δύο επιγραφικές μαρτυρίες. Η ανασκαφή έφερε στο φως αρχιτεκτονικά λείψανα της πόλης, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, που χρονολογούνται από την προϊστορική έως την ύστερη ελληνιστική εποχή. Αυτά τα νέα ευρήματα επιβεβαιώνουν ότι από πολύ νωρίς η Αιανή κατείχε τη θέση της πρωτεύουσας στο βασίλειο της Ελίμίας.

Σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο που διέσωσε ο Στέφανος του Βυζαντίου, η Αιανή, «πόλη της Μακεδονίας» χτίστηκε από τον Αιανό, γιο του Ελύμου και ιδρυτή της Ελιμιώτιδας.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΑΝΗΣ

* Η Αρχαιολογική Συλλογή της

Αιανής ιδρύθηκε το 1970 και αρχικά περιλάμβανε τις προϊστορικές και τις

κλασικές αρχαιότητες της αρχαίας πόλης και της ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, ο

συνεχώς αυξανόμενος αρχαιολογικός πλούτος της Αιανής επέβαλε την ίδρυση ενός

μεγάλου και σύγχρονου αρχαιολογικού μουσείου, για να περιλάβει και τα χιλιάδες

ευρήματα, που προήλθαν από τις σωστικές ανασκαφές της κατασκευής του εθνικού

και επαρχιακού οδικού δικτύου από όλο το Νομό Κοζάνης (Εγνατία Οδός, Εθνική

Οδός Κοζάνης-Πτολεμαϊδας-Νίκης, Εθνική Οδός Ρυμνίου-Κοζάνης), οι οποίες ολοκληρώθηκαν

πρόσφατα

.

*Το κτήριο του Αρχαιολογικού

Μουσείου της Αιανής θεμελιώθηκε το 1992.

Το 1993 οι εργασίες διακόπηκαν και επαναλήφθηκαν το Μάιο του 1995, όταν μετά τον καταστροφικό σεισμό της 13ης

Μαΐου η παλαιά Αρχαιολογική Συλλογή του Δημοτικού Καταστήματος, οι

αποθηκευμένες αρχαιότητες και ο εξοπλισμός εργαστηρίων από το Πνευματικό Κέντρο

του Δήμου μεταφέρθηκαν σε ημιτελή αίθουσα του νέου μουσείου.

Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1997. Η λειτουργία του εκθεσιακού χώρου

του μουσείου άρχισε τον Οκτώβριο του 2002, .

Στο μουσείο ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν :

Ένα Μυκηναϊκό ειδώλιο σε σχήμα κεφαλής, μια πήλινη βάση με αμαυρωμένη διακόσμηση και μια σειρά από αγγεία με αμαυρωμένη διακόσμηση του 14ου αιώνα π.Χ.,

Ένα ειδώλιο κόρης από το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ., πήλινα αγγεία σε σχήμα πτηνού από τον 6ο αιώνα π.Χ., ένα χρυσό επιστόμιο διακοσμημένο με λιοντάρια από το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ.,

Μια χρυσή περόνη της ίδιας περιόδου,

Ένα μαρμάρινο ιωνικό κιονόκρανο, ένα χάλκινο ειδώλιο κόρης από τη λαβή ενός καθρέφτη,

Ένα μαρμάρινο άγαλμα λιονταριού που χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ.,

Η κεφαλή μιας κόρης και η κεφαλή ενός κούρου και άλλα πολλά .

ΤΟ ΕΥΡΗΜΑ ΤΗΣ ΑΙΑΝΗΣ ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ

Στο Μουσείο του Λούβρου με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στον κόσμο, η οποία το 2019 άγγιξε περί τα 9,5 εκατομμύρια, αναγράφεται η Αιανή στο βασίλειο της Μακεδονίας σε πληροφοριακό σταντ στην είσοδο των εκθεμάτων του αρχαίου ελληνικού βασιλείου, στον οποίο εκτίθεται το μεγάλο από λευκό μάρμαρο επιτάφιο μνημείο της Αιανής, ένα σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η Χριστιανική κοινότητα της Αιανης υπαγόταν στην Ιερά Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης

Υπήρχαν πάρα πολλές εκκλησίες από την Βυζαντινή εποχή , ένδειξη της μεγάλης θρησκευτικής πίστης των κατοίκων της διαχρονικά.

Υπήρχαν οι ναοί :

* Ιερός Ναός Παναγιάς από την εποχή των Κομνηνών,

* Ιερός Ναός Ταξιάρχων κτισμένος το 1548

* Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου κτισμένος το 1552

* Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου Βρισκόταν στο 2χλμ δυτικά της Αιανής ,

Υπήρχαν ενδείξεις για ύπαρξη στον ίδιο χωρώ παλιοί Μοναστηρίου

* Ιερός Ναός του Αγίου Νέστορα κοντά στο ναό του Αγίου Δημητρίου

* Ιερός Ναός των Αγίων Ανάργυρων

* Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος

* Ιερός Ναός της Αγίας Αναστασίας

* Ιερός Ναός του Προφήτη Ηλία.

* Ιερός Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου

* Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής

* Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Αιανής

* Ιερός Ναός Αγία Βαρβάρας.

ΠΑΙΔΕΑ

Υπήρχε δημοτική εκπαίδευση από την εποχή της απελευθέρωσης της Αιανής και ενδεχόμενα και νωρίτερα Μέση εκπαίδευση δίνεται τα τελευταία 40 ή 50 χρόνια

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

Το βασίλειο της Ελιμειας έβγαλε μεγάλους ανδρες2 που ήταν συμπολεμιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την ομάδα αυτί ξεπήδησε η δυναστεία των Αντιγονιδων που αρκετά διαστήματα κυβέρνησαν την μετά τον Λεγα Αλέξανδρο εποχή της Μακεδονίας την δυναστεία των Αντιγονιδων

* Η Δυναστεία του Αντιόχου

Ιδρυτής της δυναστείας θεωρείται ο διοικητής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αντίγονος Α΄ ο Μονόφθαλμος .με καταγωγή από την Ελίμεια με πρωτεύουσα την Αιανή

Ο πρώτος ηγεμόνας ήταν ο Αντίγονος Β΄ Γονατάς , γιος του Δημητρίου Α΄ Πολιορκητή , ο οποίος ένωσε τη Μακεδονία και τις περισσότερες ελληνικές πόλεις υπό την κυριαρχία του .

Το 168 π.Χ., η Μακεδονία κατακτήθηκε από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία . Η χώρα χωρίστηκε σε τέσσερις ανεξάρτητες δημοκρατίες, καθεμία από τις οποίες κυβερνούσε μια αριστοκρατία, η οποία πλήρωνε φόρο υποτέλειας στη Ρώμη.

Το 149 π.Χ., ένας απατεώνας, ο Ανδρίσκος , εμφανίστηκε στη Μακεδονία , παριστάνοντας τον νεκρό γιο του Περσέα, Φίλιππο, και παίρνοντας το θρόνο με το όνομα Φίλιππος ΣΤ΄. Αυτό οδήγησε στον Δ΄ Μακεδονικό Πόλεμο .

Το 148 π.Χ. οι Ρωμαίοι νίκησαν τον Ψευδοφίλιππο. Η Μακεδονία ενσωματώθηκε στο ρωμαϊκό κράτος

Οι Βασιλείς της Δυναστείας

Τα μέλη της Δυναστείας των Αντιγονιδών είναι:

Αντίγονος Α’ Μονόφθαλμος

Δημήτριος Α’ Πολιορκητής (294 π.Χ. – 287 π.Χ.)

Αντίγονος Β’ Γονατάς (276 π.Χ. – 239 π.Χ.)

Δημήτριος Β’ Αιτωλικός (239 π.Χ. – 229 π.Χ.)

Αντίγονος Γ’ Δώσων (229 π.Χ. – 221 π.Χ.)

Φίλιππος Ε’ (221 π.Χ. – 179 π.Χ.)

Περσέας (179 π.Χ. – 168 π.Χ.)

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Οι κατοικεί της διαχρονικά ασχολήθηκαν κυρίως με την κτηνοτροφία & την γεωργία και πολλού με το μικροεμπόριο

***************************************************************

ΙΙ. ΣΦΙΛΤΣΗ ( Χρώμιον )

Ανάμεσα σε άλλα χωριά που αναφέρει ο Λίουφης ότι υπήρξαν προγονικής εστίες των Κοζανιτών και το Σφίλτση το σημερινό Χρώμιο ΚοΖΑΝΗς

Το Χρώμιο , γνωστό πριν από το 1927 ως Σφίλτσι (Σφίλτσι), είναι μια κοινότητα που βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Αιανής , δήμου Κοζάνης , περιφερειακής ενότητας Κοζάνης , στην ελληνική περιφέρεια της Δυτικης Μακεδονίας . .

ΘΕΣΗ

Το Σφιλτση ή Χρώμιον βρίσκεται στο όρος Βούρινος, , σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από την Αιανή.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 640 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας

Οι μικροί οικισμοί Ριζού, Παλαιοχώρας κι Αϊ Σωτήρας ευρισκόμενοι επί της διαβάσεως η οποία ένωνε τις περιοχές Γρεβενών-Βεντζίων-Αιανής-Σερβίων κατά τους αρχαίους χρόνους και κατά την Τουρκοκρατία (Κονιαρόστρατα-Αρβανιτόστρατα), ήταν στη διάθεση των διερχομένων Τουρκικών στρατευμάτων και των Τουρκαλβανικών ορδών. Δια να αποφύγουν τις λεηλασίες και δια μεγαλυτέρα ασφάλεια συγκεντρώθηκαν στη θέση του σημερινού χωριού το οποίο καλύπτονταν από πυκνά δάση δρυών και ήταν αθέατο. Αργότερα στη θέση αυτή συνεπτύχθησαν και οι υπόλοιποι οικισμοί.

ΟΝΟΜΑ

Σε όλα τα έγγραφα και αναφορές όπου αυτό βρίσκεται με το παλιό όνομα “Σφίλτσι” ή “Σφιλτς” όπως στον Κώδικα Ζάβορδας και στα αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Γρεβενών τοποθετείται στην επαρχία Γρεβενών ή Βεντζίων.

«Κάποτε ονομαζόταν «Τσιαρίδια» και βρισκόταν νοτιότερα της σημερινής του θέσης και στον δημόσιο δρόμο μεταξύ Σερβίων και Γρεβενών, τον οποίο οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει διστακτικά για τις ανάγκες των στρατευμάτων τους. Αργότερα ονομάστηκε Σφίλτσι, όταν, με πρόταση ενός Τούρκου δερβέναγα ονόματι Αλή Σφίλτσι, το χωριό μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, για να αποφευχθεί η αυθαιρεσία των Τούρκων στρατιωτών που περνούσαν από τον δημόσιο δρόμο.

Λόγω της ασφαλούς τοποθεσίας το χωρίο έλαβε την ονομασία “Σφίλτσι” (=τόπος ασφαλής)”. Αυτά αναφέρει ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Ε. Σιαμπανόπουλος για τη γενέτειρά του το Χρώμιο στο βιβλίο “Γνωριμία με τον Νομό Κοζάνης” Έκδοση Νομαρχίας Κοζάνης 1970.

Το 1928, οπότε πήρε το όνομά του από το Χρώμιο, από τα μεταλλεύματα χρωμίου που εξορύσσονταν κοντά στο χωριό

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Στο κατάστιχο του έτους 1564 των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 32 κατοικίες . Στο κατάστιχο του έτους 1564 (ΤΤ 350) των Οθωμανικών αρχείων της Κων/πολης ήταν 32 κατοικίες

Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους ο πληθυσμός διαμορφώθηκε ως εξής : 1913=242. 1920=242. 1928=273. 1940=349.

1951=316. 1961=370. 1971=288. 1981=239.

1991=227. 2001=185. 2011=92.

Βούλγαροι δεν έζησαν ποτέ σε αυτό το χωριό.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Υπήρχαν οι παρακάτω ναοί στο Χρώμιο .

*Ναός Παμμέγιστων Ταξιαρχών

ιερό ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ

* Άγιος Δημήτριος

Στο παλιό νεκροταφείο του χωριού, σώζεται η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, χτισμένη το 1774. Άγιος Δημήτριος κοιμητηριακός

* Άγιος Αθανάσιος πολιούχος,,

*Άγιος Νικόλαος στον Μπούρινο

*Άγιος Νικάνορας

Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 237 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 25 (από το 1692 και μετά).

* Η Μονή της Αγίας Τριάδος Λάριους

ΠΑΙΔΕΙΑ

Οι κάτοικοι, που μιλούν ελληνικά, φοιτούσαν πάντα σε ελληνικό σχολείο, με δικά τους έξοδα. Υπήρχε από παλιά δημοτικό σχολείο . Το 1931 είχε εγγεγραμμένους 36 μαθητές .

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Ο Βασίλης Απόστολου έγραψε :

Στο Μπούρινου όπου βρίσκεται και το Χρώμιο,υπάρχουν μοναδικά με τα οφιολιθικά πετρώματα που αναδύθηκαν από το μανδύα της γης.

Τέτοια πετρώματα υπάρχουν 30 χιλιόμετρα κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας.

Τα ίδια πετρώματα υπάρχουν και στον Μπούρινο ο οποίος αποτελεί σημείο παγκόσμιας αναφοράς για τους γεωλόγους της υφηλίου.

Λειτουργούσαν μέχρι το 1991 μεταλλεία Χρωμίου στην περιοχή

. Ορυκτά του γεωπάρκου Χρωμίου : Χρωμίτης, ολιβίνης, άργιλος (σαπωνίτης, ατταπουλγίτης), λιγνίτης, γαλάτης, ορυκτά του χαλκού

Σήμερα η οικονομία στηρίζεται στην αιγοπροβατοτροφία (πέντε κοπάδια),, μελισσοκομία, αμπελουργία, δεντροκαλλιέρεια (κρανιές, αμυγδαλιές, κερασιές).

.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

Σε μικρή απόσταση (4 χλμ) από το Χρώμιο και πάνω στο βουνό Μπούρινος υπάρχει το μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, εις ανάμνηση της Μεγάλης Επανάστασης του 1878. Τ

Είναι αξιοσημείωτο πως ο Σύλλογος Γραμμάτων και Τεχνών Κοζάνης ανάπλασε το χώρο και αναστύλωσε το εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, που είναι και το μόνο απομεινάρι του παλιού χωριού Μπούρινος

Το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα , στεγάζει εκθέματα σχετικά με την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, τα γεγονότα της επανάστασης του 1878 και τις εξελίξεις του Ελληνισμού στην περιοχή Σκοπός του μουσείου είναι η προβολή της διαχρονικής πορείας του μακεδονικού Ελληνισμού από την αρχαιότητα έως το 1912.

Το 1878 σε μια χαράδρα κοντά στο χωριό Χρώμιο (που απέχει 37 χλμ. από την Κοζάνη και 12 χλμ. από την Αιανή), ξέσπασε το πρώτο επαναστατικό κίνημα στη δυτική Μακεδονία που στρεφόταν εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας και της βουλγαρικής Εξαρχίας.

Η Μακεδονική επανάσταση του 1878 δεν πέτυχε το σκοπό της. Καταγράφηκε όμως διεθνώς η αντίθεση του ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας στην προσάρτησή του στη Μεγάλη Βουλγαρία, και παράλληλα ενισχύθηκε η διπλωματική θέση της Ελλάδας αλλά και όσων χωρών αντιτίθεντο στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Έτσι με μια νέα συνθήκη στο Συνέδριο του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1878, τα Μακεδονικά εδάφη παρέμειναν Οθωμανικά και δεν προσαρτήθηκαν στη Βουλγαρία.

Ο Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών νομού Κοζάνης για να τιμήσει το πρώτο επαναστατικό κίνημα και τους μακεδονομάχους πολεμιστές δημιούργησε το 1989 ένα υπαίθριο μουσείο ακριβώς στο χώρο της εξέγερσης.

Υπάρχουν προτομές 21 μακεδονομάχων, το μουσείο των πεσόντων ηρώων, το μνημείο με τις προτομές του Φιλίππου Β’, του Αριστοτέλη και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, γέφυρες, βρύσες και τον αναπαλαιωμένο ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ο ιερέας είχε ευλογήσει τα όπλα των Ελλήνων αγωνιστών το 1878, αλλά και να δει στο κτίριο του μουσείου του Μακεδονικού Αγώνα φωτογραφίες, γκραβούρες και κειμήλια των αγωνιστών της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας.

ΣΗΜΕΡΑ

Στην απογραφή του 2021, ο πληθυσμός ήταν 99 κάτοικοι..

*********************************************************

III. ΚΑΤΑΦΥΓΙ ΒΕΛΒΕΝΔΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Καταφύγιο ή Καταφύγι έχουμε αναφερθεί και σε προηγούμενες δημοσιεύσεις έχοντας αναφερθεί για το εποικισμό της Κοζάνης από Αγραφιώτες το 1612 όπως έγινε και στο Κααφύγι σήμερα θα δώσουμε περισσότερες πληροφορίες .

Το Καταφύγιο είναι ορεινό χωριό της περιφερειακής ενότητας Κοζάνης. Είναι χτισμένο σε μέσο υψόμετρο 1.400 μέτρων στις πλαγιές των Πιερίων και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδος και υπάγεται διοικητικά στον δήμο Βελβεντού

Οι Καταφυγιώτες συνεργάσθηκαν με τους Κοζανίτες μια και υπήρχαν συγγενικοί δεσμοί ανάμεσα στους Αγραφιώτες των 2 οικισμών.

ΟΕΣΗ

Βρίσκεται ανατολικά του Βελβενδου σε υψόμετρο 1400 μέτρων

ΟΝΟΜΑ

Το χωριό ονομάστηκε Καταφύγιο λόγω της απόρθητης τοποθεσίας του.

Μετά την συνοικία του Αγίου Νικολάου, δημιουργήθηκε η λεγόμενος «Μεσιανός μαχαλάς» με κέντρο την εκκλησία της Παναγίας, και το Σχολείο, ενώ στην συνέχεια κατοικήθηκε και η άλλη πλευρά του χωριού, η οποία ονομάστηκε «Μαγουλάδες» και κατά την ντοπιολαλιά «Μαγλάδες», με ναό τον Άγιο Γεώργιο.

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Σύμφωνα με τον Νικόλαο Σχοινά (1887), το χωριό είχε πληθυσμό 150 ελληνοχριστιανικών οικογενειών το 1886

Το Καταφύγι το 1928 αριθμούσε 2728 κατοίκους.

Πληθυσμός: 1913=2877. 1920=2728. 1928=1417. 1940=1566. 1951=16. 1961=188. 1971=23. 1981=127. 1991=218. 2001=174. 2011=28

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η παράδοση αναφέρει πως οι κάτοικοί του ζούσαν σε ένα εύφορο χωριό, ονομαζόμενο Ποδάρι, στις όχθες του Αλιάκμονα, αλλά επειδή καταπιέζονταν από τους Τούρκους αποσύρθηκαν -άγνωστο ποτέ- στις απόκρημνες και δασωμένες πλαγιές του Φλάμπουρου επάνω στο ψηλό οροπέδιο, όπου είχαν τις στάνες τους. Το Καταφύγι στη θέση που βήτα οικογένειες που μετακινήθηκαν από διάφορες περιοχές, όπως τα Τρίκαλα, τα Άγραφα, η Πίνδος και τα Γρεβενά, για τον ίδιο λόγο που μετακινήθηκαν οι Αγραφιώτες και έφθασαν στην Κοζάνη την ίδια εποχή . οικογένειες των Αγραφιωτών έφτασαν αρχικά κάπου στα Σέρβια και Εντάξει, εντάξει. της έντονης τουρκικής παρουσίας, αναχώρησαν και όπως αναφέρει η παράδοση, άφησαν δύο ζώα να ανέβουν στα Πιέρια, εκεί όπου θα έβρισκαν νερό και κατάλληλο χώρο θα δημιουργούσαν το νέο χωριό. Τα ζώα, σύμφωνα με την παράδοση πάντα ,έφτασαν στο σημείο πού σήμερα ειναι η βρύση ή οι βρύσες αυτές οι κάτοικοι τις ονόμασαν πηγάδια, ή κατά την ντοπιολαλιά «μπγάδια».

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στο καταφυγή Κοζάνης υπήρχαν οι εκκλησίες του του Αγίου Νικολάου, η εκκλησία της Παναγίας,

ΠΑΙΔΕΙΑ

Απεφασίσθη η συγχώνευση λειτουργία ως πεντατάξιο (8-2-1918

Ο Επιθεωρητής προτείνει τη συγχώνευση του αρρεναγωγείου (μαθητές 171) και του Παρθεναγωγείου (μαθήτριες 83).

Το 1924 μετέβη στο Καταφύγιο για την εκλογή καταλλήλου γηπέδου προς ανέγερση νέου τριταξίου διδακτηρίου θηλέων δαπάνη του συλλόγου Καταφυγιωτών «Ο Μέγας Αλέξανδρος». Το δημοτικό σχολείο λειτουργούσε με έξι τάξεις στο οποίο φοιτούσαν 148 άρρενες και 91 θήλεις (70/73).

Το παλιό πέτρινο δημοτικό σχολείο του χωριού από το 1985 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Πρόκειται για «λιθόκτιστο κτίριο που στεγάζεται με τετράρριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Οι όψεις του διέπονται από απόλυτη συμμετρία, ως προς το κατακόρυφο άξονα που εκφράζει και τη λειτουργία του κτίσματος». Το σχολείο κτίστηκε τον 19ο αι. από εισφορές των κατοίκων και διέθετε σπάνια βιβλιοθήκη με έργα Ελλήνων συγγραφέων σε εκδόσεις της Λειψίας. Σε αυτό δίδαξαν ο Άνθιμος Γαζής, ο Μπίρδης και στις αίθουσές του έγινε η πρώτη Παμμακεδονική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

* Τσικόπουλος Ιωάννης ,Λόγιος του 19ου αιώνα

Ο Ιωάννης Τσικόπουλος (Καταφύγιο Κοζάνης, 1839 – Αθήνα 1 Ιουλίου 1912) ήταν Έλληνας φιλόλογος, λόγιος, συγγραφέας και καθηγητής του 19ου αιώνα που έδρασε κυρίως στη Μακεδονία και υπήρξε εκ των πρώτων συντακτών του Μεγάλου Ιστορικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών

*Τζιφόπουλος Νικηφορος

Μητροπολίτης Χιου

* Ιωάννης Ζηζιούλας ,

Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου , επίσκοπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου , ακαδημαϊκός , θεολόγος , ο πρώτος κληρικός Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών

*Ζορμπάς Γεώργιος

Στο Καταφύγι υπάρχει το σπίτι του Αλέξη Ζορμπά, του οποίου πραγματικό του όνομα ήταν Γιώργος, έγινε γνωστός ως ήρωας του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Η πλειοψηφία των κάτοικων του Καταφυγίου ήταν ξυλοκόποι που εργαζόταν και σε άλλα μέρη της Ελλάδας ,ο αριθμός το κτηνοτρόφων ήταν πολύ μικρότερος

ΣΗΜΕΡΑ

Στην απογραφή του 2011 ήταν 178 κάτοικοι. Προπολεμικά αποτελούσε ανεξάρτητη κοινότητα και μάλιστα ήταν κεφαλοχώρι.

******************************************************************************

IV . ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΟΛΥΜΥΥΛΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

Ο οικισμός αναφέρεται σαν τόπος προέλευσης των εποίκων που

εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη σος τέλος του 17ου αιώνα .

Κατά πάσα πιθανότητα βρισκόταν νοτιοανατολικά του Πολυμύλου κοντά στο Αλιάκμονα σε χαμηλό υψόμετρο συγκριτικά με τον Πολύμυλο .

Ο Πολύμυλος Κοζάνης πήρε το όνομά του μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, καθώς υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι, ενώ παλαιότερα, κατά την Τουρκοκρατία, ονομαζόταν Χάντοβα ή Χάδοβα και κατοικούνταν από Τούρκους. Σήμερα, οι κάτοικοι είναι κυρίως ποντιακής καταγωγής, με ελάχιστους ντόπιους , ενώ υπάρχουν και άτομα από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Ρωμυλίας. Από τα όρια του χωριού διέρχεται η Εγνατία Οδός, η κατασκευή της οποίας αποκάλυψε έναν αρχαιολογικό χώρο της ελληνιστικής εποχής. Στην αρχαιότητα πολύ κοντά βρισκόταν η αρχαία πόλη Εύια ή Εύβοια στα σύνορα της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας.

Βρεθήκαν εργαστήρια κεραμικής κατά την εκσκαφή για την δημιουργία της Εγνατίας

. Ο κεντρικός ναός του χωριού είναι ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου, που θεμελιώθηκε το 1935.

Στην περιοχή καλλιεργούνται οι διάσημες πατάτες Πολυμύλου από τη δεκαετία του 1930 και εξορύσσονται λευκά μάρμαρα.