Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης: Δεν προοιωνίζεται κανένα νέο παραγωγικό μοντέλο που θα αποτρέψει την ερημοποίηση της Δυτικής Μακεδονίας

Μια μεγάλη και ξεθωριασμένη από το χρόνο υπόσχεση παραμένει για τους κατοίκους των λιγνιτικών περιοχών Δυτικής Μακεδονίας και Αρκαδίας το «βιώσιμο» πράσινο μέλλον που θα έφερνε το μεταλιγνιτικό μοντέλο ανάπτυξής τους.

Εχουν περάσει τέσσερα χρόνια από τον Σεπτέμβριο του 2020 που παρουσιάστηκε τοmaster plan για την μετάβαση των δύο περιοχών από το θνησιγενές μοντέλο της μονοκαλλιέργειας του λιγνίτη σε ένα νέο βιώσιμο αναπτυξιακό υπόδειγμα.

Στο επίκεντρο βρίσκονταν 16 εμβληματικές επενδύσεις και μαζί με άλλες που θα ακολουθούσαν θα δημιουργούσαν άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, περισσότερες από αυτές που θα χαθούν από το σβήσιμο των λιγντικών μονάδων.

Από τις 16 αυτές εμβληματικές επενδύσεις στο χώρο της υψηλής τεχνολογίας (παραγωγή μπαταριών , μονάδες πράσινου υδρογόνου, μονάδες υδροπονίας , κέντρα κλινικής αποκατάστασης, κλπ ) μόνο 4 εντάχθηκαν στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης που ενέκρινε η Ε.Ε. το 2022. Κι από αυτές τις τέσσερις, μόνο μία προχωράει σε υλοποίηση.

«Ηταν ενδεικτικό το ενδιαφέρον και είναι λάθος να κρίνουμε την πορεία του προγράμματος με βάση αυτές τις επενδύσεις» δηλώνει σήμερα στέλεχος που είχε εμπλακεί τότε στην κατάρτιση του προγράμματος. “Ηταν υποθέσεις εργασίας. Δεν αναφέρονται πουθενά στα εγκεκριμένα προγράμματα και οι τέσσερις που μπήκανε ήταν ενδεικτικές” δηλώνει η πλευρά που “τρέχει” σήμερα το πρόγραμμα «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση» 2021-2027 (ΠΔΑΜ) με συνολικό 1,63 δις ευρώ.

Ποιες εταιρείες αποχώρησαν 

Πάντως, προς το παρόν, αντί των μεγάλων επενδύσεων έχουμε ηχηρές αποχωρήσεις και απεντάξεις.

Προ ολίγων ημερών η εταιρία Sunlight του ομίλου Οlympia ενημέρωσε το Innovation Fund πως δεν θα προχωρήσει στην επένδυση για το gigafactory παραγωγής μπαταριών λιθίου και συνεπώς δεν θα αξιοποιήσει τη χρηματοδότηση ύψους 245 εκατ. ευρώ που είχε εξασφαλίσει για την κατασκευή του.

Η εγκατάλειψη του εν λόγω σχεδίου δεν σχετίζεται με το πρόθυμο αλλά απροετοίμαστο ακόμη περιβάλλον της Δυτικής Μακεδονίας να υποδεχθεί μεγάλες επενδύσεις. Είναι μια απόφαση που ελήφθη με βάση τις διεθνείς εξελίξεις και υπογραμμίζει την απόσταση που χωρίζει την Ευρώπη σε σχέση με την Κίνα και τις ΗΠΑ ως προς τη στήριξη των επιχειρήσεων στην αρένα του διεθνούς ανταγωνισμού.

Είχε προηγηθεί η ακύρωση της επένδυσης της Advent Technologies για εργοστάσιο παραγωγής κυψελών υδρογόνου στην Κοζάνη, καθώς στην πορεία διαπιστώθηκε ότι η εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης εταιρία αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα που την έφεραν μάλιστα να βρίσκεται με το ένα πόδι έξω από το NASDAQ,. Ακολούθησε η απόσυρση και της Β&T Composites από εγκεκριμένο ευρωπαϊκό έργο υδρογόνου στην Φλώρινα.

Η μεγάλη επένδυση της Wonderplant(συμφερόντων Σπύρου Θεοδωρόπουλου) προϋπολογισμού 200 εκατ. ευρώ για την εγκατάσταση 300 στρεμμάτων υδροπονίας στην Δυτική Μακεδονία δεν μπορεί να ενταχθεί στο πρόγραμμα Δίκαιης Μετάβασης.

Η περίπτωση αυτή έχει ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον. Η συγκεκριμένη επένδυση αφορά στον αγροτικό τομέα και έπεσε θύμα αστοχιών του αρχικού σχεδιασμού. Ο τότε υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, ανησυχώντας για την συμβατότητα του τομεακού του προγράμματος του υπουργείου του με αυτό της Δίκαιης Μετάβασης δεν προχώρησε στην απαιτούμενη προγραμματική συμφωνία, με αποτέλεσμα να μην συμπεριλφθούν στο εδαφικό σχέδιο επενδύσεις στον αγροτικό τομέα.

Την αστοχία αυτή επιχειρεί να διορθώσει σήμερα η Ειδική Υπηρεσία ΔΑΜ μέσω της αναθεώρησηςτου προγράμματος, κάτι που θα κριθεί από την έγκρισή του από την ΕΕ. «Είναι αναγκαία η στροφή στην αγροτική παραγωγή σε περιοχές όπως τα Γρεβενά, η Φλώρινα, η Καστοριά και η Μεγαλόπολη που έχουν καθαρά αγροτικό χαρακτήρα και υπάρχει ισχυρό επενδυτικό ενδιαφέρον για υδροπονία, αεροπονία και άλλου είδους καινοτόμες επενδύσεις που μπορούν να προσφέρουν μεγάλο αριθμό θέσεων απασχόλησης» τονίζει στην “Κ¨ ο Διοικητής της Ειδικής Υπηρεσίας ΔΑΜ, Πελοπίδας Καλλίρης.

Η μοναδική από τις τέσσερις μεγάλες επενδύσεις που προχωράει είναι αυτή της Eunice για μονάδα αποθήκευσης ενέργειας 250 MW, ύψους 280 εκ. ευρώ, η οποία μάλιστα έχει συμπεριληφθεί από την ΕΕ στο Ευρωπαϊκά Εργα Κοινού Ενδιαφέροντος. Η Eunice κατέθεσε στο πλαίσιο του Προγράμματος Δίκαιης Μετάβασης και ένα ακόμη επενδυτικό σχέδιο για την κατασκευή data center στο Αμύνταιο της Φλώρινας ισχύος 5MW, το οποίο και εγκίθηκε.

Χρήσεις γης

Τέσσερα χρόνια μετά τον αρχικό σχεδιασμό αντί για επενδύσεις και θέσεις απασχόλησης το Πρόγραμμα μετράει …αριθμούς και στόχους καθώς κινείται εντός ενός αόριστου και θολού τοπίου.

Eνα πρώτο ζήτημα είναι τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΕΠΣ) τα οποία θα οριοθετήσουν τις χρήσεις γης στα τρία λιγνιτικά πεδία(Πτολεμαΐδα, Αμύνταιο, Μεγαλόπολη) και τα οποία καθυστερούν.

«Δεν θα έρθει ο μεγάλος επενδυτής εάν δεν του έχεις διασφαλίσει ένα περιβάλλον ασφάλειας. Πως θα πάρει απόφαση κάποιος για μια μεγάλη επένδυση όταν δεν γνωρίζει τις χρήσεις γής» αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Πρόσκληση παραχώρησης γης

Ένα δεύτερο ζήτημα που κρατάει το πρόγραμμα χαμηλά είναι η επιστροφή και η αποκατάσταση των εδαφών στα πρώην λιγνιτορυχεία από την ΔΕΗ, διαδικασία που προχωράει αλλά στα τυφλά. Η ΔΕΗ θα πρέπει να γνωρίζει τις χρήσεις, ώστε να αποκαταστήσει αντίστοιχα τα εδάφη. Για παράδειγμα άλλη αποκατάσταση χρειάζεται μια έκταση στην περίπτωση που θα γίνει ένα θεματικό πάρκο με λίμνη, μια μεγάλη βιομηχανική επένδυση ή μια αγροτική.

Η ΔΕΗ έχει επιστρέψει στην «Μετάβαση ΑΕ» που έχει την ευθύνη χωροθέτησης των επενδύσεων, 54 χιλιάδες στρέμματα από τα συνολικά 94 χιλιάδες που υποχρεούται , ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ούτε μία πρόσκληση παραχώρησης προς τους επενδυτές. . Η πρώτη, σύμφωνα με την διευθύνουσα σύμβουλο της «Μετάβαση ΑΕ» κ. Δέσποινα Καρανή αναμένεται μέσα στο πρώτο τρίμηνο του έτους.

Ωστόσο τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια για τις χρήσεις γης θα έχουν ολοκληρωθεί τουλάχιστον ένα τρίμηνο αργότερα. Η πλήρης αποκατάσταση των εδαφών θα πρέπει να ολοκληρωθεί με τη λήξη του Ταμείου Ανάκαμψης το 2026 που χρηματοδοτεί τις σχετικές εργασίες.

Μέχρι το πρώτο εξάμηνο του έτους το αργότερο θα έχει ολοκληρωθεί και η διαδικασία έγκρισης των ΕΠΣ, λέει ο καθηγητής Δημήτρη Οικονόμουκαι μέλος της Μετάβαση ΑΕ. Όπως τονίζει στην ¨Κ¨ έχει ολοκληρωθεί ήδη η διαδικασία έγκρισης από το ΥΠΕΝ και αυτή την περίοδο συντάσσονται τα σχέδια των προεδρικών διαταγμάτων έγκρισης των τριών ΕΠΣ, που θα υποβληθούν άμεσα στο ΣτΕ για την προβλεπόμενη από το νόμο γνώμη του, πριν την δημοσίευση των διαταγμάτων σε ΦΕΚ.

Υποστελέχωση υπηρεσιών

Η γραφειοκρατία και υποστελέχωση των υπηρεσιών για την έκδοση των απαιτούμενων αδειών είναι ένα ακόμη μείζον θέμα. Η εταιρία οινοποιίας ¨Κτήμα Αλφα¨ αναμένει έξι μήνες την άδεια οικοδομής για την επένδυση που υλοποιεί στο Αμύνταιο. «Η Πολεοδομία της Φλώρινας που εξυπηρετεί και το Αμύνταιο γιατί δεν διαθέτει το ίδιο, απασχολεί τρία άτομα που πρέπει να εξυπηρετήσουν επενδυτές και κατοίκους» αναφέρει στην «Κ» ο διευθύνων σύμβουλος κ. Αγγελος Ιατρίδης.

Το πρόβλημα αναγνωρίζουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς όπως και ο Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας κ. Γιώργος Αμανατίδης. «Υπάρχει το πρόβλημα και εγώ προτίθεμαι ως Περιφέρεια να ενισχύσω για 1,5 χρόνο κάποιες συγκεκριμένες υπηρεσίες δόμησης. Θα πάρω τις επενδύσεις που εγκρίθηκαν να δω σε ποιους Δήμους ανήκουν για να ενισχύσω τις αντίστοιχες υπηρεσίες» δηλώνει στην «Κ» .

Υποδομές

Η έλλειψη υποδομών είναι επίσης ένα ζήτημα που θέτει η πλευρά των επενδυτών. Η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας σιδηροδρομικό δίκτυο και το οδικό χωρίς αναβάθμιση δεν μπορεί να υποστηρίξει μεγάλες επενδύσεις. Οι υποδομές δεν εντάσσονται στις επιλέξιμες δαπάνες του Προγράμματος Δίκαιης Μετάβασης. Η Περιφέρεια σύμφωνα με τον κ. Αμανατίδη έχει εντάξει κάποια έργα υποδομών προϋπολογισμού 80 εκατ. ευρώ και θα υποβάλλει και νέες προτάσεις.

Ο κίνδυνος να χαθούν εγκεκριμένα κονδύλια είναι μεγάλος καθώς το Πρόγραμμα λήγει το 2027,σε μόλις δύο χρόνια από σήμερα, με την ΕΕ να ασκεί πιέσεις για να προχωρήσουν μεγάλες επενδύσεις.

Παντως, ο εποπτεύων αναπληρωτής υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών κ. Νίκος Παπαθανάσης δηλώνει στην ¨Κ¨ ικανοποιημένος από την πορεία του Προγράμματος, προβάλλοντας τις μέχρι τώρα εγκρίσεις έργων, οι οποίες ουσιαστικά είναι στον αέρα όσο δεν προχωρούν τα ΕΠΣ και οι προσκλήσεις για την παραχώρηση γης.

«Το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, μέσα σε 24 μήνες από την ενεργοποίηση του στις αρχές του 2023, κατάφερε να εξειδικεύσει περίπου το περίπου το 63,7% του συνολικού του προϋπολογισμού, ήτοι 1.038 εκ. ευρώ. Στο πλαίσιο αυτό, έχουν ενταχθεί 42 έργα, προϋπολογισμού 411 εκ. ευρώ, με το 67,5% αυτών των έργων να έχει συμβασιοποιηθεί.

Για το πρώτο τρίμηνο του 2025, προβλέπεται να εκδοθούν τουλάχιστον 8 νέες προσκλήσεις, συνολικού προϋπολογισμού 235,9 εκ. ευρώ και να εξειδικευθούν τουλάχιστον 8 νέες δράσεις, συνολικού προϋπολογισμού 136,2 εκ. ευρώ» τονίζει.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο υπουργός, στο πλαίσιο των έξι προσκλήσεωνεπιχειρηματικότητας, υποβλήθησαν αθροιστικά 976 επενδυτικά σχέδια, συνολικού προϋπολογισμού 500 εκ. ευρώ, γεγονός που οδήγησε στην ανάγκη υπερδέσμευσης έναντι του προϋπολογισθέντος προϋπολογισμού των 330 εκ. ευρώ. Μέσα σε μόλις 3 μήνες, ολοκληρώθηκε η αξιολόγηση αυτών των επενδυτικών σχεδίων και εγκρίθηκαν 775 επενδυτικά σχέδια (ποσοστό 79,4%) συνολικού προϋπολογισμού επιχορήγησης 353,7 εκ. ευρώ, τα οποία προβλέπεται να δημιουργήσουν 3.437 νέες θέσεις εργασίας, μετά την υλοποίησή τους”.

Προς το παρόν αυτά μοιάζουν περισσότερο με ασκήσεις επί χάρτου. Τα έργα που υλοποιούνται είναι κυρίως ενεργειακά (φωτοβολταϊκά κ.α.). Κι όπως σημειώνουν οι άμεσα ενδιαφερόμενοι, οι κάτοικοι των περιοχών εκείνων, τα έργα αυτά δημιουργούν θέσεις εργασίας όσο κατασκευάζονται. Σε ένα – ενάμιση χρόνο που θα ολοκληρωθούν τι θα γίνει.

Η εικόνα του Προγράμματος μέχρι στιγμής δεν προοιωνίζεται ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που θα αποτρέψει την ερημοποίηση της Δυτικής Μακεδονίας.

www.worldenergynews.gr