Τα ορφανά της Μικρασιατικής Καταστροφής – Πώς τα φρόντισαν και πού κατέληξαν

Κάποια μετά τη δολοφονία των γονιών τους περιφέρονταν εγκαταλελειμμένα εδώ και εκεί, νηστικά, άρρωστα, γυμνά μέσα στο κρύο, σε πόλεις και βουνά, με συνέπεια να πεθαίνουν αβοήθητα από τις κακουχίες. Άλλα κατέληξαν σε κάποιο χριστιανικό (ορθόδοξο, ευαγγελικό ή ρωμαιοκαθολικό) ή μουσουλμανικό ορφανοτροφείο και πολλά μεταφέρθηκαν με τη βία σε μουσουλμανικές οικογένειες, με αποτέλεσμα να αποκοπούν από κάθε εθνική και θρησκευτική τους αναφορά, και άρα να εκτουρκιστούν και να μουσουλμανοποιηθούν.

Άλλωστε, οι κύριες τακτικές της Τουρκίας αναφορικά με τη διαχείριση των ορφανών παιδιών των σφαγιασθέντων χριστιανών ήταν να τα αφήσουν αβοήθητα να πεθάνουν, να εξισλαμιστούν διά μέσου κρατικών πρωτοβουλιών ή να εισαχθούν σε μουσουλμανικές οικογένειες.

Η εξόντωση ήταν ο πρώτος στόχος και όσα από αυτά επιζήσουν, να ανατραφούν ως μουσουλμάνοι.

Στην Ελλάδα έφτασαν μετά την Μικρασιατική Καταστροφή πολλές χιλιάδες ορφανά προσφυγόπουλα –ο ακριβής αριθμός τους είναι αδύνατο να προσδιοριστεί– και διοχετεύτηκαν σε διάφορες περιοχές της χώρας, προκειμένου να περιθαλπούν, σε πολύ μεγάλο βαθμό με τη συμβολή της Εκκλησίας.

Τα παραπάνω ανέφερε στο pontosnews.gr ο επιστημονικός συνεργάτης της Έδρας Ποντιακών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και συντονιστής των επετειακών εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή της Ιεράς Μητρόπολης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς Θεοδόσης Κυριακίδης, ο οποίος παρουσίασε εισήγηση για την περίθαλψη και αποκατάστασή των ορφανών προσφυγόπουλων στον ελλαδικό χώρο στο πλαίσιο του πρόσφατου συμποσίου της Μητρόπολης, που είχε αντικείμενο τη συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος στην υποδοχή και αποκατάσταση των προσφύγων.

Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας βρήκαν καταφύγιο

Όπως αναφέρει στο pontosnews.gr o Θεοδόσης Κυριακίδης, στην Ελλάδα, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, τα ορφανά προσφυγόπουλα μεταφέρονταν οργανωμένα με καράβια που ναυλώνονταν για το σκοπό αυτό και μετά από συνεννόηση των Αρχών κατέληγαν μαζικά σε συγκεκριμένους τόπους. Πιο γνωστές περιοχές μαζικής άφιξης των ορφανών είναι η Σύρος, η Κόρινθος, η Κέρκυρα, η Κεφαλλονιά, η Καβάλα και διάφορες περιοχές της Αθήνας, όπως ο Μαραθώνας.

Ειδικότερα, στη Σύρο η Near East Relief εγκατέστησε 2.500 περίπου ορφανά, ενώ στην Καβάλα, μέχρι το 1923, 2.000 παιδιά από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία. Στην Κόρινθο η ιεραπόστολος και αργότερα συνεργάτης της Near East Relief Έμμα Κούσμαν έφερε, τον Ιούνιο του 1923, 1.700 ορφανά παιδιά. Στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκαν πάνω από 7.500 ορφανά. Εκεί από το Νοέμβριο του 1922 είχε δημιουργηθεί το Ορφανοτροφείο της Αμερικανικής Περίθαλψης Εγγύς Ανατολής (Near East Relief), στο οποίο εντάχθηκαν τα παιδιά των ορφανοτροφείων της Σεβάστειας, της Μερζιφούντας και της Αμισού και έφτασε να διατρέφει περίπου 3.000 ορφανά παιδιά.

«Στα δύσκολα εκείνα χρόνια της Καταστροφής αναζητούνταν κάθε χώρος που θα μπορούσε να φιλοξενήσει τους μεγάλους πληθυσμούς των ορφανών παιδιών. Ακόμη και στο ίδιο το Άγιο Όρος διαβάζουμε μέσα από τα αρχεία μονών της Κοινότητας ότι το Νοέμβριο του 1922 οι αρχές αναζητούσαν χώρο και τρόπο εγκατάστασης εκεί των ορφανών παιδιών. Σε έγγραφο του Οικουμενικού πατριαρχείου στις 2 Νοεμβρίου 1922 ζητείται από την Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους να βοηθήσουν στην πρόταση της κυβέρνησης να εγκατασταθούν ορφανά σε εκτάσεις μετοχίων. Μάλιστα για την οργάνωση της εγκατάστασης 15.000 ορφανών από τον Πόντο θα ταξίδευε στο Άγιο Όρος ο Αμερικανός επίτροπος της Near East Relief, Gordon Berry», λέει στο pontosnews.gr ο Θεοδόσης Κυριακίδης.

Για πολλά από τα ορφανά προσφυγόπουλα που κατέφθαναν στην Ελλάδα, υπήρχε η μέριμνα, ιδίως για τα λίγο μεγαλύτερα, να τοποθετηθούν σε οικογένειες της υπαίθρου, προκειμένου να αυτοσυντηρούνται βοηθώντας στις αγροτικές εργασίες.

Όσα ορφανά δεν ήταν τυχερά να τα περισυλλέξουν οι φιλανθρωπικές οργανώσεις για να έρθουν οργανωμένα, κατέληγαν μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες στους τόπους της καραντίνας στη Μακρόνησο, στην Καλαμαριά και αλλού, όπου η διαβίωση ήταν εξαιρετικά δύσκολη.

«Είναι αδύνατον να ορίσουμε έναν ακριβή αριθμό των ορφανών παιδιών καθώς πολλά απ’ αυτά πέθαναν στην Τουρκία πριν έρθουν στην Ελλάδα ή στην καραντίνα αμέσως μόλις έφταναν στην Ελλάδα, ενώ άλλα έρχονταν στην Ελλάδα μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες, χωρίς να περάσουν από τα ιδρύματα. Παλαιότερα ο Γιώργος Ανδρεάδης, ένας ερασιτέχνης ερευνητής, σημείωνε ότι οι αμερικανικές ανθρωπιστικές υπηρεσίες στη Σαμψούντα είχαν συγκεντρώσει 25.000 Ελληνόπουλα. Τα 10.000 από αυτά προωθήθηκαν σε άτεκνες αμερικανικές οικογένειες και τα 15.000 μέσω Πατριαρχείου κατέληξαν σε ορφανοτροφεία των Ιονίων νήσων», σημειώνει ο Θεοδόσης Κυριακίδης.

Η περίθαλψη των ορφανών χριστιανόπουλων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Όπως αναφέρει ο ίδιος, οι ανάγκες που προέκυψαν καθ΄ όλη τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ιδίως κατά τη χρονική περίοδο 1916-1922, όταν και εντατικοποιείται η γενοκτονική πολιτική των Νεοτούρκων και των Κεμαλικών έναντι των χριστιανικών πληθυσμών, «δημιούργησαν» πολλά ορφανά. Όσα ήταν τυχερά, και γίνονταν αντιληπτά από τις ελληνικές Αρχές, την Εκκλησία ή άλλες οργανώσεις, περισυλλέγονταν και συστηματικά τοποθετούνταν στα διάφορα ορφανοτροφεία που είχαν ιδρυθεί, κυρίως εκείνα που είχε συστήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι κατά τόπους μητροπόλεις.

Αρχικά, το φθινόπωρο του 1918, ιδρύθηκε η «Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή υπέρ των Μετατοπισθέντων Ελληνικών Πληθυσμών», με πρόεδρο το μητροπολίτη Αίνου Ιωακείμ και μέλη διακεκριμένους Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως. Αμέσως ιδρύθηκαν υποεπιτροπές στις ελληνορθόδοξες κοινότητες της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της ανατολικής Θράκης, που σκοπό είχαν να στηρίξουν τους επαναπατρισμένους που επέστρεφαν στα σπίτια τους με τη λήξη του πολέμου.

Μεταξύ άλλων η Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή υπέρ των μετατοπισθέντων ελληνικών πληθυσμών άρχισε να συγκεντρώνει και τα ορφανά. Επειδή κάτι τέτοιο ξεπερνούσε τις δυνάμεις της, πολύ νωρίς παρέδωσε το έργο αυτό στο Κεντρικό Ίδρυμα Περιθάλψεως που άρχισε να λειτουργεί τον Απρίλιο του 1919. Τα ορφανά συγκεντρώνονταν από τις κατά τόπους μητροπόλεις και τις ορθόδοξες κοινότητες και διοχετεύονταν προς τα ορφανοτροφεία της Κωνσταντινούπολης και από εκεί στην Ελλάδα ή σε πολλές περιπτώσεις κατευθείαν στην Ελλάδα.

Μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου 1919 είχαν συγκεντρωθεί συνολικά 3.642 ορφανά.

Σε ό,τι αφορά τον Πόντο, κατά τον Θεοδόση Κυριακίδη, τα ορφανοτροφεία που ιδρύθηκαν από τις κατά τόπους μητροπόλεις και τις ελληνικές κοινότητες είχαν την παρακάτω δυναμική:

• Κοτύωρα (Ορντού) 100 ορφανά
• Σινώπη 70
• Πάφρα 232
• Τοκάτη 50
• Τραπεζούντα 100
• Κερασούντα 250
• Αμισός-Σαμψούντα 375
• Πουλαντζάκη 100
• Ακ Δαγ Μαντέν 100.

«Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Κοινότητα της Κωνσταντινουπόλεως μπορούσε να συνεισφέρει στη συντήρηση των ορφανοτροφείων. Οι κοινότητες, όμως, του εσωτερικού ήταν εντελώς κατεστραμμένες και πλην ελαχίστων εξαιρέσεων δεν μπορούσαν να αναλάβουν οποιοδήποτε κόστος συντήρησης των ορφανών αυτών», τονίζει ο Θεοδόσης Κυριακίδης.

Κατά τον ίδιο, ορφανοτροφεία λειτουργούσαν και οι Ρωμαιοκαθολικοί καθώς και οι Ευαγγελικοί Αμερικανοί ιεραπόστολοι. Ειδικά οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι, με βασικό βραχίονα τις διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις, κυρίως της Near East Relief, τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό και την American Womens Hospitals, συνέδραμαν καθοριστικά στη διάσωση των ορφανών παιδιών και ειδικότερα στη μεταφορά τους στην Ελλάδα.

Εκτός από την οικονομική ενίσχυση σε τοπικό επίπεδο από τις μητροπόλεις και τους τοπικούς προύχοντες, ή την αποστολή εράνων από την Ελλάδα η συστηματική συντήρηση τους γίνεται από την Ελλάδα και τα υπουργεία Εξωτερικών και Περιθάλψεως, διά μέσου της Ύπατης Αρμοστείας Κωνσταντινουπόλεως. Τα χρήματα τα διαχειρίζονταν οι μητροπολίτες ή οι επιτροπές που είχαν ορισθεί από τις κατά τόπους μητροπόλεις.

«Η ανάγκη επαρκούς συντηρήσεως των ορφανοτροφείων ήταν απαραίτητη εξαιτίας του κινδύνου του εξισλαμισμού των παιδιών, αλλά και της κατάληξης τους στα προτεσταντικά ορφανοτροφεία και του κινδύνου να τα προσεταιριστούν εκεί στην ευαγγελική πίστη», καταλήγει ο Θεοδόσης Κυριακίδης.

• Το φωτογραφικό υλικό παραχώρησε στο pontosnews.gr ο Θεοδόσης Κυριακίδης για τις ανάγκες της δημοσίευσης.

Ρωμανός Κοντογιαννίδης