Η 16η Οκτωβρίου είναι η 289η ημέρα του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και 290η σε δίσεκτα έτη. Στις 16 Οκτωβρίου 1975, δύο χρόνια μετά τα αιματηρά γεγονότα που ακολουθησαν την εξέγερση στο Πολυτεχνείο, ξεκινά η ιστορική δίκη των υπαιτίων της σφαγής.
«Ο Παπαδόπουλος και ο Ιωαννίδης που είχαν το κουράγιο τους, κάθησαν στην προτελευταία σειρά των εδωλίων, χαμένοι μέσα στους 32 κατηγορούμενους, από τους οποίους απουσίαζαν δύο, ο τέως εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Π. Θεράπος που δήλωσε ασθένεια, και ο φονιάς Τσιαπάρας που φυγοδικούσε».
Οι κατηγορούμενοι δήλωσαν όλοι αθώοι την πρώτη μέρα της δίκης, αλλά το «κατηγορώ» που απήγγηλε ο εισαγγελεας Γανώσης ήταν ανελέητο. Ακόμη πιο ανελέητες ήταν οι μαρτυρίες των 237 ανθρώπων που προσήλθαν ως μάρτυρες κατηγορίας για να διηγηθούν τα όσα είδαν, άκουσαν, ήξεραν. Μόλις 47 παρέστησαν ως μάρτυρες υπεράσπισης.
Η δίωξη των υπευθύνων για τη σφαγή του Πολυτεχνείου ξεκίνησε στις 5 Σεπτεμβρίου 1974. Την πτώση της δικτατορίας ακολούθησε προανάκριση από τον εισαγγελέα Πρωτοδικών Δημήτριο Τσεβά, ο οποίος παρέδωσε το πόρισμά του στις 14 Οκτωβρίου 1974 στον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Αθηνών. Στις 28 Ιουλίου 1975 το Συμβούλιο Εφετών με το βούλευμα υπ’ αριθμόν 677 παρέπεμψε την υπόθεση προς εκδίκαση στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών.
Η πρώτη επίσημη καταγραφή του Τσεβά, εντόπισε 18 πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες».
Οι πρώτες δημοσιογραφικές προσπάθειες για καταγραφή των γεγονότων έκαναν λόγο για 59 νεκρούς. Σύμφωνα με έρευνα του διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανέρχεται σε 24, ενώ ο αριθμός των νεκρών, αγνώστων στοιχείων, σε 16.
Την διαδικασία επιχείρησαν να καθυστερήσουν προσφυγές των κατηγορουμένων, ιδίως του Παπαδόπουλου, ο οποίος και αμφισβήτησε την αρμοδιότητα του δικαστηρίου να τον κρίνει, καθώς τότε ως πρόεδρος της δημοκρατίας ήταν «ανεύθυνος άρχων». Το δικαστήριο, όμως απέρριψε τα αιτήματα, χαρακτηρίζοντας την κυβέρνηση πραξικοπηματική.
«Το στασιαστικό κίνημα της 21ης Απριλίου, έργον ομάδας αξιωματικών και η εκ τούτου κατάστασις μέχρι της 23ης Ιουλίου απετέλεσε πραξικόπημα, δι’ ου εσκοπείτο ο σφετερισμός της εξουσίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων του λαού. Αι εξ αυτού απορρεύσασαι κυβερνήσεις ήσαν κυβερνήσεις βίας. Κατά συνέπειαν και ο ιστάμενος κατηγορούμενος Γεώργιος Παπαδόπουλος, ασκήσας καθήκοντα προέδρου της δημοκρατίας κατά τον χρόνο καθ’ ον ετελέσθησαν αι εις αυτόν αποδιδόμεναι διά του παραπεμπτικού βουλεύματος πράξεις, δεν ήτο νόμιμος πρόεδρος της δημοκρατίας και συνεπώς δεν προστατεύεται υπό των διατάξεων περί ανευθύνου».
Η δίκη άρχισε τελικά στις 9 το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 1975, σε αίθουσα των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού για λόγους ασφαλείας.
Κατηγορούμενοι ήταν 33 στρατιωτικοί, αστυνομικοί και πολιτικοί για 24 φόνους και σωρεία άλλων εγκλημάτων. 82 δικηγόροι παρέστησαν στη δίκη, είτε ως συνήγοροι υπεράσπισης (Αλφαντάκης, Ανδρεουλάκος, Καζάκος κ.ά.), είτε ως συνήγοροι πολιτικής αγωγής (Λυκουρέζος, Κωνσταντόπουλος, Κουβέλης, Φυτράκης, Γιαννόπουλος κ.ά.).
Ο πρόεδρος του δικαστηρίου, Ιωάννης Κουσουλός, χρόνια αργότερα, είπε σε συνέντευξή του ότι «πολλές φορές δάκρυσα κατά τις εξετάσεις των μαρτύρων και καλυπτόμουν μη με πάρουν χαμπάρι». Ο ίδιος θεωρούσε ότι την αρχηγία την είχε ο Ιωαννίδης, παρά το γεγονός ότι στη δίκη ο Παπαδόπουλος εμφανιζόταν ακόμη ως ηγέτης. Ο δικαστής πίστευε ότι «ο Ιωαννίδης ήταν ένας σκοτεινός τύπος που κινούσε τα νήματα από το υπόγειο».
Ανάμεσα στις συγκλονιστικές μαρτυρίες ήταν και αυτή της μητέρας του 20χρονου Μιχαήλ Μυρογιάννη, Ανθής. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18ης Νοεμβρίου 1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τον πυροβόλησε στο κεφάλι ο Νικόλαος Ντερτιλής. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε την ίδια μέρα.
Οι χουντικοί επεχείρησαν να τη δωροδοκήσουν για να μη μιλήσει, ενώ ο Ντερτιλής μετά τη δολοφονία περηφανευόταν για τις σκοπευτικές του ικανότητες. Η κατάθεση του οδηγού του ήταν παραπάνω από καταδικαστική, ο Ντερτιλής όμως στο δικαστήριο έκανε ότι δεν τον ήξερε καν.
Η ακροαματική διαδικασία κράτησε δυόμιση μήνες. Η απόφαση εκδόθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1975.
Είκοσι από τους κατηγορουμένους καταδικάσθηκαν από ποινές φυλάκισης ως ισόβια κάθειρξη και 12 αθωώθηκαν.
Ο Δημήτριος Ιωαννίδης και ο Νικόλαος Ντερτιλής καταδικάσθησαν σε ισόβια, ενώ ο αρχηγός των Απριλιανών, Γεώργιος Παπαδόπουλος, καταδικάσθηκε σε 25 χρόνια κάθειρξη. Έχοντας προηγουμένως και μία ισόβια καταδίκη, θα πεθάνει στις φυλακές Κορυδαλλού το 1999, όπως και οι Ιωαννίδης (2010) και Ντερτιλής (2013).
Ανάμεσα στους καταδικασθέντες ήταν και ο Μιχαήλ Γουνελάς, υπίλαρχος ε.α., επικεφαλής του άρματος που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο. Καταδικάστηκε σε 18 μήνες φυλάκιση κατά συγχώνευση για αυτουργία στη σωματική βλάβη σε βάρος της φοιτήτριας Πέπης Ρηγοπούλου, καθώς και της φθοράς πραγμάτων χρησιμευόντων στο κοινό όφελος.
Η δίκη είχε μαγνητοσκοπηθεί από την ΕΡΤ, αλλά δεν προβλήθηκε ποτέ στην τηλεόραση. Κάποια χρόνια αργότερα οι μπομπίνες πέρασαν στη Γενική Γραμματεία Τύπου και αποσπάσματα της δίκης ενώθηκαν σε μια ενιαία εκπομπή:
Μετά την ανακοίνωση της απόφασης, ο Παπαδόπουλος έστειλε στο διάολο τους δημοσιογράφους που τον πλησίασαν για δηλώσεις, ενώ ο Ιωαννίδης ζητούσε ειρωνικά να τον στήσουν στο απόσπασμα, φωνάζοντας ότι ήταν μια δίκη σκοπιμότητας.
Υπό μια έννοια είχε δίκιο: Ήταν όντως μια δίκη με σκοπό.
Σκοπός της ήταν όχι απλώς να καταδικαστούν οι ένοχοι για τους 24 επιβεβαιωμένους νεκρούς του Πολυτεχνείου, αλλά να μην ξεχαστουν ποτέ ούτε οι ίδιοι ούτε οι φυσικοί και ηθικοί αυτουργοί, αλλά ούτε και η χούντα.
Παρά τις πολλές προσπάθειες που γίνονται μέχρι σήμερα…
Σαν σήμερα: Η 16η Οκτωβρίου στην Iστορία
1930. Τα ναζιστικά «Τάγματα Εφόδου», με τη χαρακτηριστική καφέ στολή, παίρνουν θέση στα έδρανα στην πρώτη συνεδρίαση του Ράιχσταγκ, της γερμανικής Βουλής
1955. Η ιστορική «Πορεία του Ενός Εκατομμυρίου» μπροστά από το Καπιτώλιο στην Ουάσινγκτον κατά των φυλετικών διακρίσεων.
1936. Ο Ευγένιος (Γκλάντστοουν) Ο’Νηλ, ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικανούς θεατρικούς συγγραφείς του εικοστού αιώνα, στο σπίτι του στο Σιάτλ.
1967. Η τραγουδίστρια της φολκ μουσικής Τζόαν Μπαέζ συλλαμβάνεται από την αστυνομία στη διάρκεια αντιπολεμικής διαμαρτυρίας κατά του Πολέμου στο Βιετνάμ, στο Όκλαντ της Καλιφόρνια.
1968. Ο Αμερικανός Τόμι Σμιθ ήταν ενεργός ακτιβιστής του κινήματος των μαύρων. Σε συνεννόηση με τον συμπατριώτη του Τζον Κάρλος ύψωσαν τις γροθιές τους μέσα σε μαύρο γάντι, όπως ήταν ο χαιρετισμός των «Μαύρων Πανθήρων», η «salute», την ώρα της ανάκρουσης του αμερικανικού εθνικού ύμνου στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Πόλη του Μεξικού.
1947. Η Γαλλίδα ερμηνεύτρια Εντίθ Πιάφ φτάνει με το «Queen Elizabeth» στη Νέα Υόρκη.
1960. Ο υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ, γερουσιαστής Τζον Κένεντι, απευθύνεται στο συγκεντρωμένο πλήθος στο Ντέλαγουερ, καθ’ οδός από το Νιου Τζέρσι στην Ουάσινγκτον.
1962. Ο αμερικανός πρόεδρος Τζον Κένεντι συναντά στον Λευκό Οίκο τον υπουργό Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, Άντρεϊ Γκρομίκο (στο κέντρο) μεσούσης της Κρίσης στην Κούβα.
1958. Λύκειο μόνο για λευκούς στην κομητεία Γουόρεν της Βιρτζίνια, όπου υπήρξαν ισχυρές αντιδράσεις κατά του νόμου φυλετικής ενσωμάτωσης. Το σχολείο λειτουργούσε με χρηματοδότηση από ιδιωτικό ίδρυμα λευκών.
1930. Ο αμερικανός εφευρέτης και επιχειρηματίας, Τόμας Έντισον, εφευρέτης μεταξύ άλλων και της κινηματογραφικής μηχανής προβολής, πατάει το κουμπί για να ξεκινήσει η προβολή της ταινίας «Realife».
Aπαγχονίζονται ως εγκληματίες πολέμου δέκα επιφανή στελέχη του ναζιστικού καθεστώτος του Τρίτου Ράιχ που καταδικάστηκαν σε θάνατο από το δικαστήριο της Νυρεμβέργης.
Είναι οι:
– Γιοακίμ φον Ρίμπεντροπ, 53 ετών, Υπουργός Εξωτερικών
– Βίλχελμ Κάϊτελ, 64 ετών, Υπουργός Πολέμου
– Βίλχελμ Φρικ, 69 ετών, Υπουργό Εσωτερικών
– Άρτουρ Ζόις Ίνκβαρτ, 54 ετών, καγκελάριος της Αυστρίας
– Άλφρεντ Γιοντλ, 56 ετών, αρχηγός της Βέρμαχτ
– Ερνστ Καλτενμπρούνερ, 43 ετών, αρχηγό των SS
– Χανς Φρανκ, 46 ετών, Διοικητής της κατεχόμενης Πολωνίας
– Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ, 53 ετών, ιδεολογικός καθοδηγητής του Ναζιστικού Κόμματος
– Φριτζ Ζάουκελ, 52 ετών, επίτροπος για τη στρατολόγηση ανθρώπινου δυναμικού για καταναγκαστική εργασία από τις κατεχόμενες χώρες
– Γιούλιους Στράιχερ, 61 ετών, υπεύθυνος προπαγάνδας του Ναζιστικού Κόμματος.
1975. Αρχίζει στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών η δίκη των υπευθύνων για τα αιματηρά γεγονότα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973. Στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθονται 33 άτομα, ανάμεσά τους ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο Δημήτρης Ιωαννίδης.
